I dtionscadal nua ar chainéal teilifíse TNV, foilseofar agallamh le eolaithe agus saineolaithe atá gan íoc i rith na seachtaine.
Iarrthóir Fisiciúil agus Matamaitice, tháinig an tOllamh Comhlach Marat Vazichovich Marat Vazichovich chun bheith ina laoch den chéad scoth de thionscadal speisialta.
In agallamh leis an comhfhreagraí, TNV, Labhair Lotfullin faoi rópa agus scagadh na ndaoine ar eolas ar roinnt teangacha, ar oideachas náisiúnta ag tús an 20ú haois, chomh maith le speisialtóirí tatar-teanga.
"Tá oideachas sa teanga Tatairis, ach i Rúisis - ní bhíonn siad éagsúil le hábhar"
- Sheas tú ag bunús an oideachais náisiúnta sna 90í. Cad iad na cinn agus na héachtaí a fheiceann tú inniu?
- Sea, bhí mé ar dhuine de na daoine a bhí i mbun oideachais náisiúnta. Ansin d'oibrigh grúpa ollmhór múinteoirí, ní bheidh an obair chomhchoiteann seo agus duine amháin in ann post den sórt sin a dhéanamh riamh. Is é an bhfíric go n-úsáideann muid an frása teanga dúchais, úsáidtear é sa Daonáireamh, agus úsáideann na daoine é, ach tá brí dhifriúil tuisceana aige ar fud an domhain agus sa Rúis. Mar shampla, sa Rúis i léirmhíniú Tishkov, is teanga é seo atá ar úinéireacht an duine. Meastar gur teanga dhúchais é an domhan - teanga a ndaoine.
- An bhfuil difríocht agat?
- Difríocht mhór! Ní fhéadfaidh duine teanga dhúchais a bheith ag duine agus is comhartha comhshamhlaithe é seo. Mar shampla, de réir an daonáirimh 2010, ní labhraíonn tatars 5 milliún díobh an teanga. Ciallaíonn sé seo go bhfuil an Tatar faoi 2010 comhshamhlú 25%. I mo thuairimse, ar thoradh an daonáirimh na bliana seo, méadóidh an táscaire seo. Dá bhrí sin, is í an teanga dhúchais teanga do dhaoine. Maidir leis na tatars, níl teanga dhúchais na Rúise, fiú mura bhfuil tatar acu féin.
- i.e. Ceangail agus teanga atá nasctha?
- An-nasctha! Le himeacht ama, ní bheidh an inniúlacht teanga mar thoradh ar an bhfíric go gcaillfidh duine cultúr a mhuintir.
- Tar éis cé mhéad glúnta?
- Maidir le 2 ghlúin. Ba mhaith liom a bheith ina gcónaí ar cheist an oideachais náisiúnta, a thugann le tuiscint go bhfuil roinnt oideachais neodrach éigin ann. Ach, tá aon oideachas náisiúnta. Dá bhrí sin, is é an téarma oideachas náisiúnta coimeád, a chuirtear i bhfeidhm ach amháin inár dtír. Tá oideachas sa teanga Tatairis, ach i Rúisis - ní hionann iad agus ábhar! Luachanna agus eolas uilíoch céanna.
- Is coincheapa comhghaolmhara é ról an oideachais náisiúnta agus an inniúlachta teanga freisin?
- Sea, ar ndóigh, go díreach! Toisc nach bhfuil an teanga oidhreacht. Rugadh gach duine gan teanga.
- Ach deirimid go bhfuil fachtóirí fós ar an gcomhshaol, den teaghlach nó sa scoil amháin?
- Scoil - Fachtóir atá i réim! Teaghlach ach amháin nuair a chodlaíonn duine. Tar éis an tsaoil, bíonn gach saol ar siúl i kindergarten, ag an obair, ar scoil.
- Ach deir go leor daoine gur gá an teanga Tatarais a choinneáil sa teaghlach ...
"Dá mba rud é go raibh sé amhlaidh, ansin ní bheadh tatars Kazan ag blick a gcuid leanaí freisin." Tar éis an tsaoil, nuair a tháinig siad ó shráidbhaile a dteanga dhúchais ba ea Tatar, chuir siad in iúl dóibh, ach bhí a gcuid leanaí in iúl cheana féin i Rúisis.
"Tháinig Tatars isteach sa Rúis lena dtailte, níor thit siad ón ngealach!"
- Conas a rinne tú oideachas a bhaint amach i do theanga dhúchais (Tatar) sna 90í? Cad a fuair muid anois?
- Is iad na 90í blianta an Renaissance, Aisghabháil. Má fhéachann tú ar an scéal, ansin tá córas oideachais an-mhaith ag na Tatars. Sula dtéann tú isteach sa Rúis agus tar éis dul isteach sa Rúis, caomhnaítear an córas seo. Ar ndóigh, áit éigin 200 bliain bhí sé faoi thalamh, ach ó 1700 bhí sé go hoifigiúil a cheadaítear cheana féin a oscailt mosques agus leo an Madrasa agus go léir na tatars fuair oideachas.
I 1870, glacadh le clár chun foirmiú eachtrannaigh a fhoirmiú sa Rúis, ghlac Tolstoy leis. Tá rannóg mhór, mór aige do na Tatars. Agus tar éis an Réabhlóid, an cruthú ag leibhéal an stáit oideachais sa teanga Tatar. Ba é an Réabhlóid Mhór Deireadh Fómhair a shaoradh go náisiúnta ina bunúsach. De ghnáth scaoileadh roinnt daoine, mar shampla, finns, chruthaigh an cuaille stát ar leithligh. D'fhan Tatars ar chinniúint stairiúil mar chuid den Rúis, ach dóibh siúd go raibh na coinníollacha go léir maidir le forbairt an oideachais.
- an raibh sé fada fada?
- go dtí 1934. Roimhe sin, ní raibh oideachas poiblí ag Tatars, bhí sé ann ar chostas na ndaoine. Ní raibh an t-oideachas ach i Rúisis agus saor in aisce, agus cuireadh oiliúint ar Tatars ar a gcostas féin. Thairis sin, sa Madrasa, bhí cosc air staidéar a dhéanamh ar an Matamaitic, Ceimic, Bitheolaíocht. Tá clú agus cáil ar Madrasa "Izh-Bubi" as an bhfíric gur thosaigh sé ag múineadh míreanna sa teanga Tatar agus mar sin cuireadh iad i bpríosún ar feadh 10 mbliana.
Sa bhliain 1920, cruthaíodh Poblacht na Tatarstan, ach cheana féin sa 18ú bliain, ba é an chéad cheann den fhoraithne ná tús a chur le hoideachas saor in aisce, éigeantach, sa teanga Tatar. Bhí taifead ar gach leanbh d'aois scoile, ag gach leibhéal, suas go dtí an ollscoil. Bhreathnaigh mé ar na cartlanna i Moscó, stóráiltear na sonraí ann do gach scoil i ngach réigiún den Rúis.
- Cad é mar a tharla sé go léir?
- Bhí múinteoirí clóite, múinteoirí ullmhaithe i Omsk, Tomsk, UFA, Orenburg. Pedechils oibrithe, daltaí den chéad uair. Sa teach foilsitheoireachta "Enlightenment" leabhair foilsithe, ach brainse a d'oibrigh i Kazan. Leathnaíodh na téacsleabhair seo ar fud na Rúise. San Aireacht Oideachais ba ea an Roinn Oideachais Náisiúnta, a rialaigh go léir. Níl aon tatars diaspóra sa Rúis, mar go bhfuil an Rúis an áit bhreithe na Tatars. Tatars ina gcónaí i SAM - Diaspóra. Tháinig Tatars isteach sa Rúis lena dtailte, níor thit siad ón ngealach!
I 1934, ceadaíodh dó rogha saor in aisce de theanga foghlama a mbraitheann muid. Ach nach bhfuil sé seo dul chun cinn do gach bunghné na heolaíochta oideolaíocha, mar gheall ar na múinteoirí mór Kamensky, Disterweg, dúirt Usehinsky gur chóir oideachas a bheith ina dteanga dhúchais. Dúirt Distereweg: "Ba chóir do mhúinteoirí ní amháin an teanga teagaisc, ní mór dóibh a bheith ina n-ionadaithe ó na daoine seo, iompróirí cultúir."
Níos déanaí, thosaigh scoileanna le Tatar a dhúnadh, stop oiliúint na múinteoirí. Ach thosaigh seanisk speisialta i 1937, tugadh isteach scrúdú éigeantach cheana féin i dteanga na Rúise, agus ina dteanga dhúchais curtha ar ceal, aistríodh an scríbhneoireacht go Coireallach. Le linn an chogaidh mhóir tírghrá, dhún na hollscoileanna oideolaíocha go léir i réigiúin eile an easpa airgid agus nuachtáin freisin. Agus go nádúrtha, tá scoileanna gan oiliúint dúnta.
I Tatarstan, ar feadh 4 bliana de mhúinteoirí i Tatar, níl siad ullmhaithe.
- An gciallaíonn tú cé leis?
- Matamaitic, poitigéirí, bitheolaithe.
- i.e. An bhfuil na daoine sin ar chóir dóibh a mhúineadh sa teanga?
- Sea! Toisc go bhfuil an tua seo ar a dtugtar an tua seo, agus chun táirge a dhéanamh - tá máistir de dhíth ort. I Tatarstan bhí polasaí eile, dearbhaíodh teanga níos in-domhain - Teanga Tatairis, agus glacadh le clár chun an Teanga Tatarais a thabhairt isteach sa saol. Anois ní mór dúinn an teanga Tatairis i bhfeidhm sa saol. Ach i dTeanga Tatairis, is féidir leat ardoideachas, táirgeadh a chur i bhfeidhm. Tá teanga Tatairis san áireamh i líon na dteangacha Eorpacha le cabhair ó FINNanna. Mar shampla, rinne mé cur i láthair ag ceann de na comhdhálacha i Moscó faoi thaithí na scoileanna le Teanga Tatar na hoiliúna, dúirt mé go bhfuil gach ábhar a mhúintear i Tatar. D'iarr an cheist ón halla: "Conas? An dtiomsaíonn tú an mhatamaitic sa teanga Tatar? Agus cén áit a dtógann tú na téarmaí? ", Agus deirim ansin cá bhfuil tú, an bhfuil sé mata, is é sinus agus cosine focail na Rúise dofheicthe?! Ar ndóigh ní! Bhí mé in ann iad a chur ina luí orthu.
- Cén fáth a bhfuil eagla ar thuismitheoirí ansin giomnáisiam náisiúnta a thabhairt dá bpáistí?
- Toisc go bhfuil propaganda ann! Níl a fhios ag Tatars a gcuid eolaithe. Tá baint ag Tatars leis? Le damhsóirí, amhránaithe, i gcásanna tromchúiseacha ag iriseoirí agus scríbhneoirí. Agus tá a lán eolaithe cáiliúil againn, ní hamháin i Tatarstan, ach freisin ar fud an domhain! Mar shampla, Rashid Syunayev, tá sé an-bhuartha go bhfuil aon teanga Tatar in Ollscoil Kazan, agus aisling de, ag caint faoi ag gach Comhdháil.
- Ach tá an Institiúid Tatairis againn, aistriúchán ...
- Tá tú cearr, sa teanga Tatar. Ar mehmate, fizate, níl aon Biofaq, ach tá speisialtóirí sna réimsí seo!
- Is dócha gurb é seo an ghlúin dheireanach?
- Ní! Sna 90s, níor sheol muid go leor mac léinn a bhfuil teanga Tatairis acu.
- B'fhéidir gur fiú ollscoil náisiúnta a thógáil?
- Tugann an Ollscoil le tuiscint go bhfuil poliollach ann, lena n-áirítear Tatar. Easpa gach ceann dár n-ollscoileanna Rúisis - níl aon Bhéarla láidir ann. Mar shampla, d'fhoghlaim mé Béarla i scoil iarchéime, toisc gur chóir go mbeadh eolaí ar thús cadhnaíochta na heolaíochta. Eolaíocht Uilíoch! Tá cónaí orainn sa Rúis agus ba chóir go mbeadh a fhios ag Rúisis, ach freisin an teanga dhúchais a bheith ar eolas againn, ní ghortaítear é, ach déanfaidh sé gach duine a shaibhriú. Anois ar fud an domhain, spreagann treocht an ilteangachais agus na gcuideachtaí úinéireacht fiú na daoine ceannasacha le mionteangacha. Tá an sochaí seo ag scoilteadh, ag ennobles agus ag leathnú eolais.
- Is cleachtas domhanda é oideachas polallach?
- Sea! Agus is é an teanga dhúchais an t-inniúlacht oideachasúil is mó. Iad siúd. Ní mheastar gur duine oilte é duine nach labhraíonn a theanga dhúchais.
Arthur Islamov: "Má thógann tú ceol tatair nua-aimseartha, mothaíonn sé cosúil le beagán greamaithe sna 90í" - físeán
Tabris Yarullin: "Is é an Leabharlann Náisiúnta críoch ní hamháin le haghaidh caife agus grianghraf i Instagram, is é críoch na bríonna" - físeán
Rimma bikmukhametova: "In ionad leabhair thagartha Tatair agus leabhair saille a tháirgeadh, is fearr an scannán uamhnach a bhaint" - físeán
00