Шпіёнскае кіно бывае розным, але ці заўсёды шпіёнскім? Пройдземся па картатэцы.
Вось, да прыкладу, «Шпіён па суседстве», загаловак як бы намякае. Глядзім. Нажаль, усяго толькі прымітыўная сямейная камедыя, няхай і з улюбёнцам публікі Джэкі Чанам.
Далей па спісе "Шпіёны як мы». Так, гэта і напраўду пра іх, толькі пра самых мізэрны прадстаўнікоў гэтай прафесіі. Даволі вядомая сатырычна-абсурдная камедыя сярэдзіны 80-х.
Можа, «Шпіён, які любіў мяне»? Не, гэта ж адна з серый бандыяны, а Джэймс Бонд, хоць і агент брытанскай выведкі, але ўжо даўно не сакрэтны персанаж. Брэнд. Кумір. Супергерой. Але не шпіён.
Па зразумелых прычынах прапускаем аналагічных «Суперперцы» Джэйсана Борна і Ітана Ханта ( «Місія невыканальная»), а таксама паходзячы штурхалі нагой выкідак ў выглядзе «Дзяцей шпіёнаў». З задніх шэрагаў падказваюць пра расейскі мегаблокбастер «Шпіён», але гэта, хутчэй, з серыі «Для тых, каму ўжо ўсё фіялетава - глядзім гісторыю Расіі ў малюнках Малевіча».
Шцірліц - вось гэта сапраўдны шпіён, прабачце, разведчык. І нашы легендарныя «Семнаццаць імгненняў вясны» - гэта, верагодна, самы яскравы ў гісторыі сусветнага кіно прыклад сапраўднага шпіёнскага фільма. Гэты шэдэўр атрымаў годнага нашчадка. Не ў нас, на жаль. Але пра нас (у тым ліку) і з нашым непасрэдным удзелам.
У 2011 годзе швед Томас Альфрэдсан, аўтар арыгінальнага скандынаўскага ужастіка «Упусці мяне", экранізаваў у Англіі раман Джона Ле Карэ. Яго стужка «Шпіён, выйдзі вон!» атрымала тры намінацыі на «Оскара», а таксама была прызнана лепшым брытанскім фільмам года, і гэта па-чартоўску правільна!
... У межах Туманнага Альбіёна «Цырк» - гэта не толькі арэна з блазнамі і акрабатамі, куды па нядзелях бацькі водзяць сваіх дзетак, але і адно з трывала якія ўвайшлі ва ўжытак назваў мясцовай сакрэтнай службы. Даволі вядомай МІ-6. І калі ў «Цырку» пачынаецца цырк (з конямі альбо без іх), то дзяржава пачынае штарміць.
Так адбываецца, напрыклад, калі кіраўнік МІ-6 ( «Гаспадар») пасылае свайго агента Джыма прыйдзем (Марк Стронг) у Венгрыю, на дробязнае заданне, а ў выніку небараку страляюць у спіну, успыхвае міжнародны скандал, сыплюцца яўкі і паролі, а сам «Гаспадар» (Джон Херт) і яго верны нам Джордж Смайлі (Гары Олдман) вымушаныя сысці ў адстаўку.
Здавалася б, вось і канец гісторыі. Але фішка ў тым, што няшчасны выпадак з прыйшоўшы ў Венгрыі - вынік працы падвойнага агента «Крата», глыбока акапацца ў МІ-6 і зліваюцца ўсю каштоўную інфармацыю супернікам. Сярод апошніх, зразумела, Савецкі Саюз. На двары, як-ніяк, сямідзесятыя, самы разгар «халоднай вайны».
Зрэшты, і заклятыя сябры амерыканцы таксама не пагрэбуе сакрэтамі і таямніцамі свайго заакіянскага стратэгічнага партнёра. Галоўнае, каб усе дадзеныя былі выкладзеныя і прынесены на сподачку з блакітнай аблямоўкай. І хтосьці носіць, даўно і ўпарта.
Пасля адстаўкі «Гаспадар» раптоўна памёр, аднак яго недавер да сваіх падначаленых перайшло па спадчыне да Смайлі. Апошні ж мае намер прыкласці ўсе намаганні, каб выкарчаваць гэтую гніль з роднага разведбюро. «Крот» вельмі хітры і падступны, ён ведае занадта шмат, нават больш, чым Смайлі мог сабе ўявіць. Гэта відавочна адзін з іх, адзін з членаў каманды «Гаспадара».
Але як знайсці здрадніка, якому столькі гадоў атрымоўвалася прыкідвацца іх сябрам, калегам і баявым таварышам? Што ж, у Смайлі ёсць свае каронныя метады супраць грызуноў ...
Мяркую, Джона Ле Карэ асабліва прадстаўляць не трэба, яго шпіёнскія раманы папулярныя ва ўсім свеце, не кажучы ўжо пра тэрыторыі былога СССР. Творы Ле Карр экранізуюцца, але не так каб часта. Прыкладна пару-тройку раз у дзесяцігоддзе. З самых вядомых, што на слыху - «Рускі дом» (1990) з Шонам Конэры, «Кравец з Панамы" (2001) з удзелам Пірса Броснана і «Адданы садоўнік" (2005) Фернанду Мейреллиша.
Усе фільмы годныя, асабліва апошні, але ў гледачоў і чытачоў яны не выклікаюць бурнага захаплення. Самае частае вызначэнне, якое сустракаецца ў рэцэнзіях - «нудны». Усё з-за любові пісьменніка да дэталяў і нюансаў, якія іншыя майстры жанру выпускаюць ва ўгоду дынаміцы.
Наогул-то, пэўна раман «Шпіён, выйдзі вон!» ўжо адаптаваўся да экрана, але тэлевізійнаму. Здарылася гэта праз пяць гадоў пасля публікацыі кнігі, у 1979-м. У тагачасным міні-серыяле загалоўную ролю адыграў знакаміты брытанскі акцёр Алек Гінэс. Чаму стваральнікі новага фільма ўзялі за аснову менавіта гэты раман, застаецца загадкай. Але дзякуй, што ўзялі, таму як атрымалася бліскучая, тонкая і вельмі напружаная стужка. Сам пісьменнік таго ж меркавання і нават адзначыў, што Гары Олдман лепш справіўся з персанажам містэра Смайлі, чым папярэднік. Гінэс, зрэшты, не пакрыўдзіўся, бо класіка ангельскага кіно ўжо няма з намі 13 гадоў.
Безумоўна, публіка ішла не на Ле Карр і няма на незнаёмыя імёны рэжысёра і сцэнарыстаў, а на феерычны кастынг. Такому акцёрскаму складу пазайздросціць любы галівудскі блокбастэр.
Узначальвае парад шпіёнаў Гары Олдман, які выцягвае гэты дэтэктыўны сюжэт (у агульным-то, даволі просты) на недасягальны ўзровень. Метадычны, спакойны як слон, прафесіянал да мозгу касцей, але не пазбаўлены простых чалавечых радасцяў - містэр Смайлі, разведчык экстра-класа. Яго былы бос, яшчэ адна легенда кіно Джон Херт, атрымаў у фільме мала часу, але паспеў закласці падмурак гісторыі. Дакладней, стварыць фундаментальнасці.
Далей па спісе шпіёнская каманда, супраць якой Смайлі і яго верны памочнік (Бенедыкт Камбербэтч, зорка серыяла «Шэрлак») вядуць небяспечную гульню па пошуку «крата» - «Трубакладчык» (Tinker) Тобі Джонс, «Кравец» (Tailor) Колін Ферт, «Салдат» (Soldier) Киаран Хайндс. Плюс персанажы Марка Стронг і Том Хардзі, якім у гэтай считалочке месца не дасталося, але ад гэтага іх уклад у сюжэт фільма не паменшыўся. І калі Стронг шмат у чым паўтарае свае вобразы з ранейшых карцін, то Хардзі вы дакладна не даведаецеся, ён усюды розны і па праве лічыцца адным з самых таленавітых маладых акцёраў апошняга дзесяцігоддзя.
Атмасфера фільма менавіта такая, якой павінна быць і з'яўляецца на самай справе праца выведніка. Гэта не заліхвацкі баявік, і не імгненная пафасная драма, а даволі руцінны і хай, нудны месцамі працэс. Праца - у першую чаргу, а ўжо потым пакліканне, лад жыцця, хобі і іншае. Флэш-Бекі з вечарынкі, якімі перыядычна перамяжоўваюцца ўспаміны Смайлі, толькі даказваюць, што шпіёны - таксама не чужыя радасцяў офіснага планктону. Хтосьці шпарыць чужую жонку за дрэвам, хтосьці напіўся ў Зюзю, а іншыя адпачываюць, спяваюць, танчаць. Усё як у людзей. За тым толькі выключэннем, што заўтра любы з іх можа ўпасці тварам на брук Будапешта з дзіркай у спіне. А астатнія з-за гэтага інцыдэнту - страціць працу і нават жыццё.
У чымсьці карціна Альфрэдсан моцна паходзіць на аналагічны, праўда, куды больш дынамічны і натуралістычных фільм Спілберга «Мюнхен», аб якім я таксама як-небудзь напішу. Трывога і роспач, невядомасць і здрада, небяспека за кожным вуглом і там, і тут літаральна прымушаюць ўціскаецца ў спінку крэсла. У шведа задачы напалохаць гледача не стаяла, хоць дзякуючы пары момантаў я б не стаў рэкамендаваць прагляд яго «Шпіёна» на ноч.
Музычны шэраг не зусім стасуецца з малюначкам, але гэта не напружвае, а нават стварае арыгінальнае настрой. Быццам ня трылер глядзіш, а замалёўкі з жыцця шахматыстаў, разыгрываюць асабліва тугі эндшпіль. Але не сумнявайцеся, гэта добры, якасна пастаўлены і бліскуча сыграны дэтэктыў.
P. S. Нашаму гледачу будзе ўдвая цікава ўбачыць у кампаніі масцітых галівудскіх зорак расійскіх выканаўцаў - Канстанціна Хабенского і Святлану Ходчанкавай.
Аўтар - Яўген Жаркоў
Крыніца - ШколаЖизни.ру