24 лютага ў Маскве адбылася першая сустрэча прэзідэнтаў Расіі і Кыргызстана Уладзіміра Пуціна і Садыра Жапарава. Адной з цэнтральных тэм стала барацьба з пандэміяй. У студзені бакі дамовіліся аб бясплатнай перадачы 500 тыс. Доз вакцыны «Спадарожнік V» Кыргызстану. У цяперашні час Масква і Бішкек прапрацоўваюць магчымасць арганізацыі вытворчасці вакцын ў рэспубліцы. Пра перспектывы вакцынацыі ў Кыргызстане і магчымых выгодах ад вытворчасці вакцын у інтэрв'ю «Евразия.Эксперт» распавёў экс-дарадца прэм'ер-міністра Кыргызстана Кубат Рахімаў.
- Вы яшчэ некалькі месяцаў таму агучылі ідэю аб тым, што Кыргызстан можа запусціць у сябе вытворчасць расійскай вакцыны. Адкуль з'явілася гэтая ідэя?
- Перш за ўсё трэба сказаць пра тое, што пытанне вакцын ад коронавируса стаў вельмі палітызаваным, я б нават сказаў, геапалітычным зброяй у шырокім сэнсе гэтага слова. Барацьба паміж асноўнымі цэнтрамі сілы ў нашым поліцэнтрычным свеце праецыраваць на ўзроўні вакцын. У першую чаргу трэба казаць, вядома ж, пра расейскую вакцыне, таму што яна прынамсі раней была зарэгістраваная.
Далей неабходна казаць аб кітайскай вакцыне. Улічваючы, што пандэмія коронавируса пачалася ў Кітаі, ў Ухань, то ў кітайскага боку быў запас часу і магчымасці па правядзенні даследаванняў не толькі пры распрацоўцы лекаў, якія змагаюцца з коронавирусом, але і ўласна самой вакцыны. Я так думаю, што тут кітайцы дасягнулі сур'ёзных поспехаў. Напрыклад, Рэспубліка Чылі ў першую чаргу закупіла мільёны доз менавіта кітайскай вакцыны. А гэта шмат аб чым кажа.
Далей ідуць кампаніі, прадстаўленыя, так званым, калектыўным Захадам, якія таксама досыць актыўна ўдзельнічалі ў гэтай барацьбе. Іншае пытанне, што найбольш вядомыя з іх, я маю на ўвазе Pfizer, пайшлі па шляху найменшага супраціўлення з пункту гледжання распрацоўкі вакцыны, але трапілі ў пастку яе транспарціроўкі і захоўвання. Для іх вакцыны неабходная так званая ультрахолодовая ланцуг - мінус 70 градусаў. Напрыклад, Кыргызстан, нягледзячы на магчымасць атрымаць яе бясплатна, на першым этапе быў вымушаны адмовіцца ад амерыканскага прэпарата. Цяпер мы чакаем дапамогі ад ЮНІСЕФ, каб на яе сродкі да лета 2021 гады пабудаваць гэтую ультрахолодовую ланцуг, і каб вакцына Pfizer магла зайсці на тэрыторыю нашай рэспублікі. Пакуль жа гэтую нішу спрабуе запоўніць брытанская кампанія AstraZeneca.
Трэба адзначыць, што гэта ўсё адбываецца на фоне абвешчаных і пацверджаных расейскім бокам бясплатных блокаў дапамогі.
Я думаю, нам неабходна прыкласці максімум намаганняў для таго, каб разгарнуць вытворчасць расійскай вакцыны ў Кыргызстане. Гэта будзе выгадна для абодвух бакоў і з эканамічнага пункту гледжання, і з пункту гледжання ўмацавання двухбаковых адносін.
Па сутнасці, неабходна пераходзіць у практычную плоскасць дзеянняў, калі ёсць канкрэтныя прадпрыемствы і алгарытмы дзеянняў, якія неабходна проста ўвасобіць у жыццё, але без традыцыйных бюракратычных інспірацыі. Таму гэты праект павінен быць на кантролі прэзідэнта.
- Дзе Кыргызстан знойдзе сродкі на рэалізацыю гэтага праекта?
- Для рэалізацыі гэтага праекта я прапаноўваў стварыць фонд вакцынацыі з тым, каб Кыргызстан пад пул расійскіх вакцын ўзяла крэдыт у Расіі ж. Расійская Федэрацыя - гэта найбуйнейшы геапалітычны гулец, перад якім, у адрозненне ад іншых буйных дзяржаў, наша краіна не мае запазычанасці. Пасля спісання даўгоў, па сутнасці, яна з'яўляецца чыстым нета экспарцёрам інвестыцый, але не трымальнікам доўгу. Я думаю, што расійскі бок можа наўпрост вярнуцца ў «клуб крэдытораў» Кыргызстана, як раз праз фонд вакцынавання і сістэму, дзе коронавирус - гэта і трыгер, і асабліва эканамічны фактар, які на выхадзе дае просты, але важны вынік. Хто хутчэй правядзе вакцынацыю свайго насельніцтва, той хутчэй адновіць тэмпы эканамічнага росту.
Тут варта звярнуць увагу, на магчымасці вакцынавання. Міністэрства аховы здароўя Кыргызстана да свайго рэфармавання заявіў аб тым, што будзе тры этапы вакцынавання. Але што асабіста мне ў гэтай этапнасці не зусім падабаюцца, дык гэта тое, што Кыргызстанцы сталага веку адсунулі ад першай чаргі вакцынацыі. Я лічу, што тут як раз-ткі трэба ісці па прынцыпе минимакса. Мяркуючы па дадзеных па смяротнасці, найбольш ўразлівая група - гэта як раз пажылыя людзі, тады як большая частка медыцынскіх работнікаў худа-бедна навучыліся працаваць з гэтай асяроддзем, навучыліся карыстацца магчымасцямі абароны ад коронавируса. Калі глядзець статыстыку заражэнняў, то медыкаў у ёй усё менш і менш. Я не кажу, што іх трэба адсунуць. Медыкі, як і людзі з іншых груп рызыкі, якія знаходзяцца ў зоне кантакту з вялікай колькасцю людзей - праваахоўныя органы, педагогі школьнай адукацыі і гэтак далей, павінны быць у першых эшалонах вакцинируемых, але і пажылых людзей мы павінны ахапіць ў першую чаргу. Гэта будзе правільна з пункту гледжання сацыяльнага эфекту і пацверджання рэальнасці дзеянняў.
- Якія шанцы ў гэтага прадпрыемства? На жаль, вопыт паказвае, што ў сілу самых розных прычын далёка не ўсе праекты прыжываюцца ў Кыргызстане?
- Вытворчасць расійскай вакцыны павінна стаць прыярытэтнай краінавы задачай, таму што, як я ўжо не раз казаў пра тое, што на першым этапе коронавирус быў трыгерам сусветнага эканамічнага крызісу і сітуацыі ў асобна ўзятых краінах свету, але потым ён стаў ужо проста фактарам.
Калі коронавирус пракраўся ўжо ва ўсе сферы нашага жыцця, нашых сацыяльна-эканамічных рэалій, мы павінны прыкласці максімум намаганняў, для таго каб вакцынаваць большую частку насельніцтва, каб мы маглі цалкам адкрыцца транспартным камунікацыях, свабодзе перамяшчэння грамадзян, грузаў, каб мы маглі аператыўна і эфектыўна аднавіць турыстычную галіну і гэтак далей.
Няхай многія лічаць мяне аптымістам, але я ўпэўнены, што ў нас ёсць вельмі добрая перспектыва ў гэтым плане, нават нягледзячы на адставанне ў галіне биотеха.
- Казахстан і Узбекістан будуць вырабляць вакцыну «Спадарожнік V», для гэтага ў дадзеных рэспублік маецца вытворчая фармацэўтычная база. Ці ёсць нейкія базавыя вытворчыя масівы ў Кыргызстана? Ці ж для выпуску вакцыны неабходна наладзіць вытворчасць з нуля? Якія могуць быць яго магутнасці?
- У нас ёсць нядрэнныя перспектывы выпуску расійскай вакцыны - «Спадарожніка V» або сібірскай распрацоўкі «ЭпиВакКорона». Натуральна для яе выпуску неабходная база, звязаная з фармацэўтыкай. Адразу скажу, што ў нас няма магчымасцяў запусціць такую вытворчасць з нуля, нам неабходная кааперацыя з тымі прадпрыемствамі, якія так ці інакш маюць досвед працы па міжнародным медыцынскім стандартам, могуць выпускаць небудзь лекавыя прэпараты, альбо нейкія фізрастворам. На жаль, за гады незалежнасці мы разгубілі досыць шмат аб'ектаў у гэтай галіне. З тых, што засталіся, многія не зусім адпавядае крытэрам.
Між тым, у нас ёсць тэхнічная магчымасць запуску цыкла вытворчасці вакцыны з выкананнем стандартаў, зададзеных яе аўтарамі, пры ўмове, што асноўныя кампаненты будуць пастаўляцца вытворцам з Расійскай Федэрацыі. Больш за тое, у нас ёсць вельмі добры шанец, што да канца 2021 года ў нас будзе вакцына сваёй вытворчасці, якая выпускаецца на базе расійскай арыгінальнай вакцыны.
Па сутнасці, у Кыргызстане ёсць толькі адно прадпрыемства, якое худа-бедна адпавядае гэтым крытэрам. Гэтая кампанія мае дзве вытворчыя пляцоўкі - адну ў Бішкеку, другую вялікую і сучасную - у Сокулуке.
Але тут вельмі важна і трэба казаць пра тое, што мы павінны выпрацаваць простыя правілы гульні, каб у далейшым не было нейкіх бюракратычных выдаткаў. Як правіла, у такіх праектах ўзнікаюць правалокі, у тым ліку спробы ўкараніць нейкіх дадатковых контрагентаў ў ланцужок або дадаць невядомых акцыянераў, таму тут усё павінна быць празрыста.
У параўнанні з тым жа Узбекістанам або Казахстанам, мы маем магчымасць маштабаваць вытворчасць да адноснага удзельнага выпуску на душу насельніцтва, асабліва з улікам таго, што першы мільён доз будзе чыста расійскі. За час вакцынавання мы, па-першае, падрыхтуем дастатковую колькасць медыцынскага персаналу, які будзе займацца ўсімі гэтымі працэдурамі і адначасова зможам адпрацаваць цалкам тэхналагічны цыкл па вытворчасці і па лакалізацыі вытворчасці расійскай вакцыны ад коронавируса.
Гутарыла Ксенія Карэцкі