У 2021 г. старшынства ў органах Еўразійскага эканамічнага саюза перайшло ад Беларусі да Казахстана. Прыярытэты Нур-Султана ў развіцці еўразійскай інтэграцыі ў пасланні да калег прэзідэнт рэспублікі Касым-Жомарт Такаеў. У спіс увайшлі пяць пытанняў: прамысловае супрацоўніцтва, справядлівая ўзаемны гандаль, эўразійскага транзітныя маршруты, цыфравізацыі і дыялог з іншымі інтэграцыйнымі аб'яднаннямі. Якія задачы гэта паставіць перад удзельнікамі ЕАЭС, і якія цяжкасці могуць сустрэцца ў працэсе іх вырашэння, прааналізаваў дырэктар грамадскага аб'яднання «Цэнтр вывучэння знешняй палітыкі і бяспекі», навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі НАН Беларусі Дзяніс Буконкин.
З пачатку 2021 г. Казахстан пачаў сваё старшынства ў ЕАЭС. Перыяд старшынства Беларусі прыпаў на складаны перыяд, звязаны са з'яўленнем і распаўсюджваннем у свеце пандэміі коронавируса. Менавіта гэты фактар не дазволіў рэалізаваць вельмі амбіцыйную праграму, прапанаваную беларускім бокам.
На дадзены момант незразумела, у якой ступені пандэмія стане абмежавальным фактарам для старшынства Казахстана, які, тым не менш, плануе правядзенне шэрагу мерапрыемстваў у межах свайго старшынства, у тым ліку ў афлайн рэжыме. У гэтых умовах неабходна разумець, на якіх накірунках інтэграцыйнай позвы будзе засяроджаны Нур-Султан, і чаму менавіта будзе надавацца цэнтральнае ўвага ў рамках старшынства ў 2021 г. На дадзены момант прэзідэнтам акрэслены прыярытэты, якія ўмоўна можна назваць «5 + 1».
Промкооперация
Па-першае, прапануецца «саламонава рашэнне» ў сферы прамысловай кааперацыі, паколькі шэраг краін быў незадаволены відавочным дысбалансам на сумеснай гандлі, дзе ў іх пераважныя артыкула займалі сыравінныя тавары, у той час як іншыя краіны спрабавалі атрымаць ўсёабдымны доступ да рынкаў прамысловых тавараў. Самым паказальным у гэтай сувязі з'яўляецца баланс паміж Беларуссю і Расіяй, першая з якіх імкнецца атрымаць доступ да рынку дзяржаўных закупак, у той час як другая пераважна пастаўляе ў Беларусь нафту і газ.Казахстан прапануе пайсьці шляхам стварэння сумесных прадпрыемстваў і інфраструктурных праектаў. Менавіта ўцягванне партнёрскіх краін у стварэнне ланцужкоў з высокай дабаўленай коштам можа ліквідаваць жаданне аказваць пераважныя прэферэнцыі уласным нацыянальным вытворцам.
І гэта з'яўляецца дастаткова добрым выхадам, калі будзе вырашана пытанне ўжо існуючых дастаткова моцна лакалізаваных прадпрыемстваў, напрыклад такіх, як МАЗ ці БелАЗ. Пры стварэнні новых прадпрыемстваў сумяшчэнне патэнцыялу партнёрскіх краін, безумоўна, можа прывесці да сінэргіі і росту несырьевого экспарту.
Незразумела, аднак, як быць з існуючымі прадпрыемствамі. Так, вопыт стварэння сумеснага прадпрыемства з «Беларуськалія» і «Уралкалія» нельга лічыць бездакорным, і ў гэтай сувязі падымаецца пытанне аб наднацыянальных паўнамоцтвах Еўразійскай эканамічнай суда ў пытаннях арбітражу і ўцягванні ў стварэнне сумесных прадпрыемстваў Еўразійскай эканамічнай камісіі, што магло б паслужыць своеасаблівай прышчэпкай ад нацыянальнага эгаізму ў тых ці іншых пытаннях.
Безбар'ернае асяроддзе і лагістыка
Па-другое, Казахстан працягне змагацца з бар'ерамі, выключэннямі і абмежаваннямі, якія сталі сапраўдным бічом інтэграцыйнага праекта. У ЕАЭС год ад года фіксуецца адмоўная дынаміка, якая звязаная з тым, што нягледзячы на ліквідацыю бар'ераў або абмежаванняў, на іх месцы з'яўляецца яшчэ больш перашкод для інтэнсіфікацыі ўзаемнага гандлю. Часта ўзнікненне падобных перашкод звязваюць з уводам праграм імпартазамяшчэння і задач насычэння рынкаў уласнай прадукцыяй на нацыянальным узроўні. У гэтай сувязі часта парушаецца права наднацыянальнага аб'яднання.
Магчыма, неабходна падумаць над распрацоўкай паняцця двух катэгорый імпарту: з краін-членаў ЕАЭС і трэціх краін, і ў гэтай сувязі весці паслабленні для першай катэгорыі або ўзмацненне жорсткасці ў кантролі за другой катэгорыяй. Ідэальным быў бы, вядома, адмова ад падыходу да тавараў, вырабленым у ЕАЭС, як да імпартных, але гэта патрабуе зусім іншага ўзроўню ўзаемадзеяння і ўзаемапранікнення эканомік.
Па-трэцяе фігуруе ідэя больш актыўнага задзейнічанне трансгранічнага і лагістычнага патэнцыялу ЕАЭС. Пры гэтым раскрыццё падобнага патэнцыялу наўпрост ўвязваецца з спалучэннем еўразійскага інтэграцыйнага аб'яднання з ініцыятывай «Адзін пояс, адзін шлях».
Зразумела, што для Казахстана надзвычай важна раскрыць патэнцыял «Хоргосского вузла» на мяжы з Кітаем, а таксама магчымасці фарміруецца Міжнароднага цэнтра гандлёва-эканамічнага супрацоўніцтва "Цэнтральная Азія» на мяжы Казахстан з Узбекістанам. Але праблема спалучэння ЕАЭС і ініцыятывы «Адзін пояс, адзін шлях» застаецца адной з фундаментальных праблем для экспертаў у інтэграцыйным будаўніцтве на кантыненце. Справа ў тым, што ЕАЭС як аб'яднанне ставіць сваёй мэтай максімальнае развіццё эканомік краін саюза, у тым ліку стварэннем дадатковых перашкод на шляху краін, якія не ўваходзяць у адукацыю, чым даецца дадатковая магчымасць для развіцця ўласных вытворцаў. «Адзін пояс, адзін шлях» мае зусім іншыя мэты, адна з якіх - гандлёвая экспансія кітайскіх тавараў на знешнія рынкі.
Зразумела, развіццё спалучэння нацыянальных тавараправодных сістэм дзяржаў-членаў, у тым ліку праз стварэнне еўразійскіх аптова-лагістычных комплексаў, дасць магчымасць павысіць агульную эфектыўнасць транспартных калідораў ЕАЭС для гаспадарчых суб'ектаў яго ўдзельнікаў. Гэтыя ж сістэмы могуць пры неабходнасці выкарыстоўвацца замежнымі партнёрамі для перавалкі ўласнай прадукцыі, але без заключэння ўсёабдымнай здзелкі з Кітаем, па прыкладзе дамовы паміж КНР і ЕС, казаць пра больш шчыльным супрацоўніцтве не прыходзіцца.
Цыфравізацыі і знешнія сувязі
У якасці чацвёртага прыярытэту фігуруе, напэўна, самая актуальная мэта для краін ЕАЭС, асабліва ва ўмовах пандэміі. Аўтар ужо пісаў пра неабходнасць трансфармацыі і рэалізацыі лічбавай позвы ЕАЭС, пры гэтым інтэнсіфікацыя на гэтым шляху з'яўляецца не толькі ўмовай развіцця эканомік краін-членаў, але і пытаннем атрымання канкурэнтнага перавагі ў гэты няпросты час. Пры гэтым хрыбтом цыфравізацыі павінна стаць Інтэграваная інфармацыйная сістэма ЕАЭС, якая павінна ў значнай меры спрасціць абмен дадзенымі. У той жа час, неабходна разумець досыць розны ўзровень развіцця IT-індустрыі ў краінах саюза і розную заканадаўчую базу, у тым ліку звязаную з электронным дакументазваротам. Менавіта выраўноўванне ў развіцці IT-тэхналогій і гарманізацыя у сферы правы будуць абавязковай умовай здзяйснення кроку наперад у цыфравізацыі ўжо ў 2021 г.Пятым прыярытэтам агучана развіццё адносін з трэцімі краінамі і інтэграцыйнымі аб'яднаннямі. Але тут неабходна разумець, што адсутнасць сур'ёзнага прагрэсу ў адносінах па лініі ЕС-ЕАЭС, або адсутнасць дыялогу з АСЕАН звязаны ў першую чаргу з тым, што саюз не можа зарэкамендаваць сябе як сур'ёзнага гульца, якога таксама неабходна ўлічваць пры выбудоўванні адносін з краінамі, якія ўваходзяць у інтэграцыйнае аб'яднанне. Пакуль жа гэта не так, і дзяржавы, як і інтэграцыйныя ўтварэнні, аддаюць перавагу выбудоўваць адносіны з асобнымі краінамі Саюза, абмінаючы эўразійскага інстытуты. Без моцнай і ўплывовай ЕЭК, якая была б надзелена вялікімі паўнамоцтвамі адначасова з адказнасцю за рашэнні, што прымаюцца, гэта наўрад ці будзе магчыма.
вынікі
У якасці дадатковага пункта можна разглядаць заяву пра неабходнасць вырашэння пытання аб адборы кандыдатаў у кадравы склад Камісіі на аснове прынцыпаў меритократии: з улікам прафесіяналізму і дзелавых якасцяў, без жорсткай прывязкі да долеваму ўдзелу дзяржаў у фінансаванні ЕЭК. Гэта, вядома, можна назваць спробай Казахстана нарошчваць свой уплыў, але ў той жа час гэта можа прывесці да відавочнага дысбалансу ў інтэграцыйных структурах, якія наносяць шкоду інтарэсам той ці іншай краіны.
Гэта звязана з тым, што пакуль складана гаварыць аб наяўнасці еўразійскай ідэнтычнасці, пры наяўнасці якой чыноўнік можа ставіць інтарэсы саюза вышэй нацыянальнага эгаізму. Для такога патрабуецца праца ў напрамку фарміравання такога тыпу ідэнтычнасці і час.
Пры гэтым на дадзены момант акрамя квотируемых краінамі-чальцамі ЕАЭС пасад, большасць нізавых і тэхнічных вакансій занята грамадзянамі Расійскай Федэрацыі, і гэта не значыць, што ў краінах-удзельніцах няма жадаючых атрымаць вопыт працы ў ЕАЭС. Неабходна, наадварот, гаварыць аб тым, што конкурс на занятак пасад павінен весціся ў тым ліку з улікам выканання доляй ўдзелу ўсіх краін-членаў, з абавязковай ратацыяй па краінавым прыкмеце, каб пазітыўна ўплываць на фарміраванне той самай еўразійскай ідэнтычнасці.
У цэлым прыярытэты Казахстана выглядаюць досыць амбіцыйна. Шкада, што не гучаць больш ідэі аб неабходнасці павышэння эфектыўнасці і працаздольнасці ЕЭК шляхам надання ёй вялікіх паўнамоцтваў, у тым ліку з перадачай часткі нацыянальных паўнамоцтваў на наднацыянальны ўзровень. Гэты момант, пры ўмове наяўнасці выразна пэўнай адказнасці чыноўнікаў ЕЭК перад краінамі-удзельніцамі за рашэнні, што прымаюцца, мог бы вырашыць цэлы шэраг існуючых цяпер у інтэграцыйным будаўніцтве праблем.
Дзяніс Буконкин, навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі НАН Беларусі, дырэктар грамадскага аб'яднання «Цэнтр вывучэння знешняй палітыкі і бяспекі»