У ходзе вялікай прэс-канферэнцыі 18 студзеня кіраўнік МЗС Расіі Сяргей Лаўроў закрануў і адносіны Масквы з Пекінам, адзначыўшы іх цеснае супрацоўніцтва, у тым ліку ў ААН. У сваю чаргу, у кітайскім МЗС заявілі, што двухбаковыя адносіны «прайшлі хрышчэнне пандэміяй новага коронавируса і вытрымалі выпрабаванне зменамі». У 2021 г. спаўняецца 20 гадоў з моманту падпісання абноўленага Дамовы аб добрасуседстве, дружбе і супрацоўніцтве. Як падкрэсліла афіцыйны прадстаўнік МЗС КНР Хуа Чуньин, з гэтай нагоды ў новым годзе Пекін мае намер прасоўваць двухбаковыя адносіны «з больш высокай адпраўной пункта, ў большым маштабе і на больш глыбокім узроўні». Што гэта абазначае і ў якім напрамку будзе развівацца ўзаемадзеянне Расіі і Кітая ў 2021 г., прааналізаваў эксперт Цэнтра вывучэння перспектыў інтэграцыі Уладзімір нечаканасці.
Хоць пачатак 2020 г. абяцала пазітыўныя чаканні, пандэмія коронавируса стала «чорным лебедзем», якое аказала ўплыў на ўсе бакі як сусветнай палітыкі ў цэлым, так і расійска-кітайскага ўзаемадзеяння ў прыватнасці. Аднабаковы рашэнне па закрыцці расійска-кітайскай мяжы, інцыдэнты з грамадзянамі КНР на першую пару ўзмацнення жорсткасці мер па барацьбе з пандэміяй і маштабнае падзенне сусветных тэмпаў эканамічнага росту сталі прычынай спекуляцый адносна магчымага крызісу партнёрства Масквы і Пекіна. Тым не менш, Расіі і КНР удалося не толькі захаваць дасягнуты ўзровень адносін у гэты няпросты год, але і намеціць перспектывы ўмацавання супрацоўніцтва на 2021 года, што адбілася ў Сумесным камюніке па выніках дваццаць пятай рэгулярнай сустрэчы кіраўнікоў урадаў Расіі і Кітая, якія адбыліся 2 снежня .
Палiўна-энергетычная сфера: новыя вяршыні
Расійска-кітайскае супрацоўніцтва ў паліўна-энергетычным комплексе паступова паводзіць да стварэння энергетычнага альянсу дзвюх краін. Сёння энергетычнае супрацоўніцтва Масквы і Пекіна выступае адным з найбольш ўстойлівых фактараў, здольных вызначыць рэгіянальную энергетычную кан'юнктуру ў перспектыве, а імкненне павялічыць аб'ём двухбаковага гандлю да $ 200 млрд да 2024 г. падштурхоўвае Расію да нарошчвання паставак энергарэсурсаў у КНР. Перспектывы энергетычнага супрацоўніцтва былі пералічаныя ў сумеснай заяве Расіі і Кітая «Аб развіцці адносін ўсёабдымнага партнёрства і стратэгічнага ўзаемадзеяння, якія ўступаюць у новую эпоху».Пастаўкі энерганосьбітаў складаюць 63% тавараабароту Расіі і КНР. Супрацоўніцтва ў нафтагазавай сферы застаецца галоўным рухавіком двухбаковага энергетычнага дыялогу. Пастаўкі нафты з Расіі ў Кітай павялічыліся да 1,83 барэляў у дзень па стане на канец верасня 2020 г., што робіць Расію другім найбуйнейшым пастаўшчыком нафты ў КНР: галоўным яе канкурэнтам застаецца Сірыя, якая пастаўляе ў КНР 1,9 млн барэляў сырой нафты ў дзень. Эр-Рыяд мае намер умацоўваць сваё становішча на кітайскім нафтавым рынку, яго пастаўкі ў верасні выраслі на 53% у параўнанні з паказчыкамі жніўня. Аднак імпарт сырой нафты з ЗША ў Кітай у верасні вырас у сем разоў у гадавым вылічэнні.
Верагодна, ў 2021 г. КНР працягне нарошчваць аб'ёмы паставак нафты. У верасні 2020 г. Кітай імпартаваў на 17,6% больш нафты ў параўнанні з 2019 годзе, а значыць, канкурэнцыя Расеі, ЗША і Саудаўскай Аравіі на кітайскім нафтавым рынку будзе толькі расці.
Экспарт расейскага газу ў Кітай па трубаправодзе «Сіла Сібіры» на працягу года адставаў ад плана. За студзень-жнівень 2020 г. "Газпром" пракачаў праз трубаправод усяго 2,3 млрд куб.м газу, што складае меней за палову ад запланаванага аб'ёму. З-за пандэміі Кітай рэзка скараціў спажываньне прыроднага газу, аднак пачаў фармаваць запасы паліва на будучыню, актыўна скупая вельмі танны газ. Аднак мусіруецца меркаванне, што ў "Газпрома" не хапае магутнасцяў ва Усходняй Сібіры для выканання кантракту з КНР.
Кітай таксама застаецца адным з галоўных рынкаў экспарту расійскага вугалю і электраэнергіі. Галоўнай перашкодай для далейшага росту паставак выступае недаразвітасці памежнай інфраструктуры. Такім чынам, адной з ключавых задач на 2021 г. становіцца садзейнічанне завяршэнню будаўніцтва чыгуначнага моста Нижнеленинское-Тунцзян і адпаведнага пункта пропуску, а таксама развіццё трансмежавай інфраструктуры.
Гандлёва-эканамічныя адносіны: пандэмія не падстава для запаволення
Нягледзячы на пандэмію, расейска-кітайскі тавараабарот па выніках 2020 г. можа абнавіць рэкорд мінулага года, калі ўзаемны гандаль Масквы і Пекіна перавысіла $ 110 млрд.
Хоць супрацоўніцтва ў нафтагазавай сферы застаецца флагманам расійска-кітайскай гандлю, новым драйверам паступова становяцца продажу ў КНР сельскагаспадарчых тавараў. За першыя восем месяцаў 2020 г. расійскі экспарт соі ў Кітай вырас на 9% да 490 000 тон у гадавым вымярэньні, а экспарт соевага алею - на 140% да 216 000 тон. Акрамя таго, пастаўкі мяса і субпрадуктаў з Расіі ў Кітай у 2020 года павялічыліся ў дзевяць разоў, а сланечнікавага алею - у два разы, пачаліся пастаўкі расійскага ялавічыны. Аднак ў 2021 г. можа адбыцца скарачэнне расійскага прысутнасці на кітайскай рынку соі і збожжавых з-за ўвядзення Масквой экспартных пошлін на соевыя бабы і кватавання вывазу пшаніцы, жыта, ячменю і кукурузы.
Масква і Пекін маюць намер працягнуць дэдаларызацыю ва ўзаемных разліках. У першым квартале 2020 г. дзель даляра ў тавараабароце Расіі і КНР склала парадку 46%, прычым яшчэ ў 2015 г. долар займаў амаль 90% двухбаковага гандлю Расіі і КНР. Пры гэтым доля еўра ў двухбаковых разліках у першым квартале склала рэкордна высокі ўзровень - 30%, доля юаня - 17%, а доля рубля - за 7%.
Аднак пакуль мытная статыстыка КНР кажа пра невялікі спад расійска-кітайскага тавараабароту. Па выніках дзевяці месяцаў 2020 года тавараабарот Расіі і КНР знізіўся на 2% у параўнанні з аналагічным перыядам 2019 г., у выніках дзесяці месяцаў гандаль паказала спад на 2,3%. Пры гэтым драйверам гандлю выступае экспарт тавараў з КНР, тады як дынаміка імпарту расійскіх тавараў у Кітай застаецца ў адмоўнай зоне. Нягледзячы на запаволенне тэмпаў ўзаемнага гандлю, у снежні чакалася павелічэнне попыту на расійскія энерганосьбіты, што павінна паслужыць асновай для ўстанаўлення новага гандлёвага рэкорды.
Як следства, ключавой задачай Расіі ў 2021 г. становіцца замацаванне вынікаў па дыверсіфікацыі тавараабароту з КНР.
Папярэднія два гады аналітыкі адзначалі поспехі расійскіх сельгасвытворцаў на кітайскім рынку з-за эскалацыі гандлёвых супярэчнасцяў Пекіна і Вашынгтона. Прыход да ўлады Джо Байдэна і гатоўнасць новай амерыканскай адміністрацыі да больш прагматычнага падыходу ў гандлёва-эканамічных адносінах з Пекінам падкрэсьлівае, як важна для Расеі ў новым году садзейнічаць падпісанню «дарожнай карты» па высакаякасным развіццю расійска-кітайскай гандлю таварамі і паслугамі да 2024 г. , а таксама імкнуцца да ўдасканалення структуры, выяўленню новых кропак эканамічнага росту, далейшаму паляпшэнню дзелавога асяроддзя для гандлю і інвестыцый. У Кітаі адзначаюць, што далейшае гандлёвае супрацоўніцтва з Расіяй будзе знаходзіцца пад уплывам першай фазы гандлёвага пагаднення КНР і ЗША. Тым не менш, прыняцце «дарожнай карты» дазволіць зрабіць развіццё двухбаковага гандлю больш прадказальным.
Супрацоўніцтва ў ваенна-тэхнічнай сферы: дасягненні і складанасці
Дапамогу Расіі ў стварэнні сістэм папярэджання аб ракетным нападзе ў КНР разам з правядзеннем сумесных ваенных вучэнняў сведчыць аб беспрэцэдэнтным узроўні даверу бакоў. Падаючы КНР перадавыя тэхналогіі і навучаючы кітайскіх спецыялістаў, Расія умацоўвае пазіцыі Кітая ў супрацьстаянні з ЗША. Асаблівасцю саюза Расіі і Кітая можа стаць тое, што гэтае альянс будзе накіраваны на зніжэнне рызык ўзмацнення палітычнага і эканамічнага ціску Вашынгтона на Маскву і Пекін.Аднак супярэчнасці, якія датычылі затрымкі паставак сістэм С-400 летам 2020 г., і заявы кітайскіх дыпламатаў з нагоды святкавання 160-годдзя Уладзівастока прымусілі многія СМІ казаць аб разладзе ў адносінах Масквы і Пекіна. Іншым фактарам, здольным аказаць ціск на ваеннае супрацоўніцтва бакоў, можа стаць новая звышгукавая крылатая ракета «BrahMos» сумеснай распрацоўкі Расіі і Індыі. Кітай занепакоены жаданнем Філіпін набыць гэтыя ракеты, улічваючы, што ў працэс паставак ўключана і Расея.
Далейшая дынаміка ўмацавання ваеннага супрацоўніцтва Масквы і Пекіна апынулася ў залежнасці ад магчымасці бакоў выбудаваць баланс інтарэсаў такім чынам, каб, з аднаго боку, не дапусціць празмернай залежнасці адзін ад аднаго, а з другога - забяспечыць магчымасць дыверсіфікацыі ваенна-тэхнічнага супрацоўніцтва з іншымі краінамі без шкоды для двухбаковых адносін.
З іншага боку, адной з галоўных падзей 2020 г. можна лічыць падаўжэнне Расеяй і Кітаем Пагаднення аб апавяшчэннях аб пусках ракет на 10 гадоў. Гэта паказвае ня толькі высокі ўзровень даверу, але і гатоўнасць КНР да вядзення дыялогу аб глабальным кантролі над узбраеннямі. Падаўжэнне дамовы паміж Масквой і Пекінам можа аказаць ўплыў на новую адміністрацыю ЗША і зрабіць яе больш гнуткай у пытаннях абмеркавання кантролю над узбраеннямі.
Імкненне Пекіна заручыцца падтрымкай Масквы звязана з бояззю афармлення амерыкана-еўрапейскага саюза, накіраванага на стрымліванне КНР. У прыватнасці, НАТА ўсё часцей кажа аб развіцці ваеннага патэнцыялу Кітая як пра пагрозу для развіцця і існавання Альянсу.
Галоўны выклік - грамадскі дыялог
У кітайскім МЗС адзначылі, што прыярытэтам дыпламатычнай позвы Кітая ў 2021 г. стане ўмацаванне стратэгічных сувязяў з Расіяй. Аднак, нягледзячы на поспехі ў палітычным, эканамічным і ваенна-тэхнічнай сферах, Расіі і КНР не ўдаецца наладзіць якасны грамадскі дыялог. На грамадскім узроўні расейцы захоўваюць дваякае стаўленне да Кітаю.
У верасні 2020 г. "Левада-цэнтр» апублікаваў вынікі апытанняў, якія дэманструюць дваістае ўспрыманне КНР і кітайцаў сярод расейцаў. З аднаго боку, меркаванне пра тое, што Кітай выступае бліжэйшым сябрам Расіі, падзяляюць 40% рэспандэнтаў. Па гэтым паказчыку Кітай адстае толькі ад Беларусі, якая набрала 58%. Пры гэтым паказчык у дачыненні да КНР знаходзіцца ў залежнасці ад стану стасункаў Расеі і Захаду. Так, да 2014 г. не больш за 24% расейцаў былі гатовыя назваць Кітай саюзнікам Расіі. На асобасным узроўні большасць расейцаў і зусім не гатовыя да блізкіх адносін з выхадцамі з Кітая. Толькі 10% жыхароў Расеі гатовыя бачыць кітайцаў сярод сваіх сваякоў або сяброў. 16% не пярэчаць, каб кітайцы сталі іх суседзямі або калегамі па працы. Больш за палову расейцаў лічаць за лепшае трымаць грамадзян КНР на максімальным ад сябе адлегласці, выступаючы за абмежаванне або поўная забарона на іх ўезд у Расію.
З іншага боку, нестабільная эпідэмічная сітуацыя ў Расіі здольная нанесці шкоду расейскаму іміджу ў КНР. У 2020 г. Кітай неаднаразова закрываў мяжу з Расеяй для забеспячэння эпідэмічнай бяспекі, што прыводзіла да перабояў з пастаўкамі тавараў праз мяжу, асабліва ў рэгіёны Далёкага Усходу. Адмова ад увядзення каранцінных мер у Расіі разам з захаваннем негатыўнай эпідэмічнай сітуацыі могуць прывесці да стварэння негатыўнага вобразу краіны ў кітайскім грамадскай свядомасці. У выніку гэта можа прывесці да доўгатэрміновых негатыўных наступстваў для расейскага бізнэсу ў Кітаі.
Такім чынам, праблематыка грамадскага ўспрымання застаецца найбольш слабым бокам расійска-кітайскіх адносін.
Галоўная небяспека такой сітуацыі заключаецца ў назапашванні супярэчнасцяў, здольных прывесці да пагаршэння двухбаковых адносінаў пад ціскам грамадскасці. Як следства, галоўнай задачай для Масквы і Пекіна на 2021 г. застаецца работа па ўмацаванні грамадскага дыялогу, каб поспехі супрацоўніцтва, дасягнутыя дзякуючы ўзаемадзеянню на вышэйшым узроўні, не сталі закладнікамі грамадскага недаверу і забабонаў.
Уладзімір нечаканасці, магістр міжнародных адносін, эксперт Цэнтра вывучэння перспектыў інтэграцыі