У Маскве ў 12-ы раз прайшлі фінальныя дэбаты і ўзнагароджанне пераможцаў літаратурнай прэміі «НОС». Яе пераможцай стала Ала Горбунова, чый зборнік апавяданняў «Канец святла, мая любоў» абышоў дзевяць іншых прэтэндэнтаў. Гэта другая праца Гарбуновай ў прозе (а яе вершы публікуюцца з 2003 г., яна лаўрэат прэміі «Дэбют» у намінацыі «паэзія» 2005 г.), першая, «Рэчы і ущи», выйшла тры гады таму і ўвайшла ў шорт-ліст «НОС» -2018. Тады яе абыйшла Марыя Сцяпанава, чый раман «Памяці памяці» члены журы і эксперты прэміі ў ходзе абмеркаванняў называлі з'явай сучаснай расійскай літаратуры і галоўным выказваннем апошніх гадоў.
«Канец святла, маё каханне" напісаны ад першай асобы, па першых старонках можа скласціся ўражанне, што гэта кніга пра дзяцінства і юнацтва аўтара, якія прыйшліся на 1990-я. Аб гэтым часе Горбунова расказвае не столькі фіксуючы падзеі і апісваючы штодзённасць, колькі імкнучыся ўлавіць адчуванні і свае пачуцці. Але далей жанр мяняецца: у галоўнай гераіні з'яўляецца двайнік, а сама гісторыя трансфармуецца з успамінаў у фантастыку.
Як атрымаць 700 000 руб. за літаратуруПераможцаў «носа» вызначаюць у некалькі этапаў. Спачатку прэтэндэнты падаюць заяўку на ўдзел праз форму на сайце фонду. Затым публікуецца лонг-ліст, з якога на адкрытых дэбатах журы прэміі складае спіс фіналістаў. Ўладальніка галоўнага прыза ў 700 000 руб. вызначаюць па сукупнасці галасоў: паслядоўна свае балы (адзін ці два) за прэтэндэнтаў аддаюць члены журы, эксперты і (сукупна) гледачы і лаўрэаты прэміі мінулых гадоў.
Акрамя галоўнага пераможцы выяўляюць таксама ўладальніка прыза крытычнага супольнасці (і крытыкі ў сваім выбары цалкам аўтаномныя ад журы, нават шорт-ліст фармуюць уласны) і прыза чытацкіх сімпатый. Ім ўручаюць грашовыя прызы ў 200 000 руб. У гэтым годзе крытыкі аддалі прыз Паліне Барсковой за раман «Сёмая шчолач: тэксты і лёсы блакаднага паэтаў».
З 2019 г. праводзяць не толькі маскоўскія, але і рэгіянальныя дэбаты - пілотным праектам стаў «Волга / НОС» у Ніжнім Ноўгарадзе. У ходзе уласных дэбатаў журы прэміі выбрала кнігу Шамшада Абдулаева «Іншы поўдзень». Прыз чытацкіх сімпатый заваяваў раман «Сато» Рагима Джафарова.
Прэмія «НОС» уручаецца з 2009 г. па ініцыятыве Фонду Міхаіла Прохарава. Кожны раз падкрэсліваецца, што яе задача не толькі і не столькі выбраць лепшых аўтараў і адзначыць іх працы, колькі сфармуляваць, куды рухаецца сучасная расійская літаратура, якія тэмы яе хвалююць і на якой мове яна пра іх кажа. Адсюль назва «НОС», якое расшыфроўваюць як «новая славеснасць» і «новая сацыяльнасць». І адсюль фармат прэміі - адкрытыя дэбаты на этапах фарміравання шорт-ліста і вызначэння пераможцы. Паводле задумы заснавальнікаў «носа» менавіта падчас публічных дыскусій павінны фармулявацца, тлумачыцца (у тым ліку і самім сабе) не толькі вартасці або недахопы намінантаў кожнага года, але і ў цэлым працэсы, якія адбываюцца ў расійскай і сусветнай літаратуры, грамадстве і навакольным свеце.
Намеціць некаторыя тэндэнцыі паспрабавалі і ў гэты раз. Хоць старшыня журы - філолаг Канстанцін Багданаў падкрэсліў, што адмыслова дацягваць шорт-ліст да адпаведнасці актуальнай позве ніхто б не стаў.
Тым не менш фіналісты і разам, і паасобку так ці інакш ўкладваюцца ў бягучыя канцэпцыі.
Зноў праявілася і пацвердзілася сітуацыя мінулага года - у поле зроку журы патрапілі жанрава зусім розныя рэчы (па ўмовах прэміі ўдзельнічаць можа любы празаічны твор, фікшн ці нон-фікшн, любога жанру і фармату). І ў мінулым годзе за галоўны прыз змагаліся не толькі «звычайныя» кнігі, але і, напрыклад, кніга - каментар да рамана і зборнік журналісцкіх артыкулаў. Гэта відавочна азадачыла журы, і тады разышліся на тым, што трэба з гэтым нешта рабіць. Прэтэндэнты гэтага года ані не менш разнастайныя: зборнік апавяданняў, аб'яднаных у суцэльны твор, біяграфія, расказаная сучаснікамі героя, і нават комікс. Але ў гэтым годзе такое рознагалоссе цалкам не ўспрымалася праблемай, нават наадварот: выглядала як нешта само сабой разумеецца.
«Спадзяюся, што не трэба тлумачыць, чаму гэта літаратура,»Такі падыход цалкам укладваецца ў глабальныя працэсы і літаратуры, і культуры ў цэлым - паўсюль межы жанраў становяцца ўсё больш размытымі, а многія правілы пераглядаюцца.
Сюжэты кніг-прэтэндэнтаў таксама ў большасці не расходзяцца з пытаннямі, якія цяпер на першых палосах. «Собакистан» - комікс мастакоў Віталя Цярлецкі і Каці (гэта псеўданім мастачкі, без прозвішча) аб выдуманай краіне, чый ўклад нагадвае Паўночную Карэю. «Таталітарызм для самых маленькіх», як назвалі кнігу ў ходзе дэбатаў, зьдзівіўшыся, што яна сугучнасць які прайшоў годзе. «Сёмая шчолач: тэксты і лёсы блакаднага паэтаў» Барсковой і кніга пераможцы - гэта спробы азірнуцца ў мінулае і асэнсаваць траўматычны вопыт па-новаму, знайсці для яго новую мову. «Дні нашага жыцця» Мікіты Франка - гісторыя хлопчыка, які выхоўваецца ў аднаполага сям'і. І гэтак далей.
Чытайце кнігі, у іх па-ранейшаму адказы на ўсе пытанні, быццам нагадвае прэмія.