Вёску Чырвоны ўбок Слуцкага раёна аддзяляла ад астатняга свету заснежаная дарога, на якой машыну, як апошнюю п'яніцу, матала з боку ў бок. Гэта месца наўрад ці прыцягнула б нашу ўвагу, калі б не адзін дзіўны факт: прама каля дамоў тут знаходзяцца сапраўдныя магілы. Такое суседства выглядае страшнавата. Мы захацелі даведацца, як з'явіліся гэтыя пахаваньні.
Першую магілу мы выявілі ля невялікай гаспадарчай пабудовы. На гранітным помніку добра чытаецца надпіс: «Бабулі і дзядулі ад ўнука і ўнучкі». Яшчэ адно надмагілле, які ахоўваецца кованой агароджай, знайшлося на другім баку дарогі. Трэці помнік - крыж, ахоплены імправізаваным полымем, - заключаў у сабе імёны некалькіх людзей, «закатаваных, расстраляных і спаленых на гэтым месцы ў 1943». Здаецца, вось яна, першая падказка.
Пацвердзіць або абвергнуць нашы здагадкі, нажаль, не было каму: вёска аддала перавагу моўчкі захоўваць свае таямніцы. Зазіраючы за платы (некаторыя з іх былі на выгляд зусім новенькімі) і ў вокны, мы спрабавалі адшукаць хоць нейкі намёк на жыццё. Адзінай жывой душой апынуўся сумны сабака, якому хтосьці велікадушна пакінуў у сваім двары трохі ежы.
Адкуль узяліся гэтыя магілы і чаму знаходзяцца не на могілках? Мы вырашылі спытаць у сельсавеце.
- Я апынуўся ў гэтых краях 30 гадоў таму, адразу пасля інстытута, і гэтыя пахавання ўжо тут былі. Але, што важна, усе яны выглядаюць акуратна, дагледжана ... - падзяліўся ўспамінамі старшыня Сорогского сельсавета Адам Жэнжэўскай. - Даўным-даўно спрабаваў высветліць, каму яны належаць, знайсці сваякоў. Нават гаспадарчыя кнігі з архіваў даставаў, каб даведацца, хто ж там жыў. Але тыя, хто мог нешта ўспомніць, альбо памерлі, альбо з'ехалі ... Адны дачнікі засталіся, але яны і не ведаюць нічога.
І ўсё ж такі нам удалося адшукаць тых, хто вырас у гэтым сяле. Аказалася, у 1943 году нямецкія карныя атрады ператварылі некалькі навакольных вёсак ў попел. Моцна пацярпела і Чырвоны старонцы, аднак нейкім цудам знішчана не была. Па чутках, яе ў першапачатковых планах у фашыстаў не было - пераблыталі з другога. Камусьці гэта выратавала жыццё. Але не ўсім.
- Маіх дзядулю Івана Касцюка і бабулю Праскоўю Касцюк забілі і спалілі немцы. Пасля вайны бацькі пахавалі іх пад бярозай, побач з домам, які яны зноўку адбудавалі, - распавяла Жанна Чарнушэвіч аб адным з знойдзеных намі помнікаў.
Часы тады былі цяжкія: бацька вярнуўся з фронту толькі ў 1947-м, маці ўвесь гэты час адна цягнула на сабе дзяцей. Таму нікому і ў галаву не прыходзіла ствараць для загінулых асобнае могілках. Некаторыя суседзі сапраўды гэтак жа хавалі сваіх сваякоў альбо на ўласных участках, альбо бліжэй да лесу, альбо ля дарогі. Аказалася, мы і самі знайшлі далёка не ўсе пахавання.
- Праз гады мы з братам зрабілі на могілках надмагілле, - распавяла Жанна Чарнушэвіч.
Жанчына даўно перабралася ў Менск, але кожны дачны сезон вяртаецца ў родны пасёлак разам з мужам. Ала Жаўрыды са Слуцка вырасла ў Чырвоны ўбок і таксама прыязджае сюды только летам, таму што ўзімку тут «страшнавата аднаго».
- Мой бацька жыў з жонкай і чатырма дзецьмі ў канцы вёскі. Калі прыйшлі немцы, ён паспеў уцячы ў лес. Астатніх расстралялі - бацька гэта бачыў праз адкрытае акно. Потым на гэтым месцы паставілі крыжы. Пасля вайны бацька вярнуўся, завёў новую сям'ю ... Калі я вучылася ў трэцім класе, мы раскапалі астанкі і перапахавалі іх на могілках у суседняй Гутнице, - кажа жанчына.
Але некаторыя аднавяскоўцы аддалі перавагу пакінуць усё як ёсць. І, здаецца, забабоны аб замагільным свеце і ўжо тым больш такі да яго блізкасці нікога не хвалявалі. Магчыма, і асобныя пабудовы ўзвялі ўжо на чыіх-небудзь касьцях - хто ўжо зараз разбярэ?
- Ніякіх паранормальных рэчаў не адбывалася, усё спакойна, - запэўніла Ала Іванаўна.
Яна распавяла гісторыю яшчэ адной брацкай магілы. На месцы, дзе спалілі адразу некалькі сем'яў, суседзі ўсталявалі помнік з крыжам. Многія раз'ехаліся, але ў гэты край хоць зрэдку ды наведваліся. Так бы мовіць, трохі прыбрацца, Радаўніцу зладзіць.
- Адзін стары эміграваў у Расею. Але калі вяртаўся ў вёску, паўтараў: "Хачу, каб мой прах развеялі тут у чыстым полі». Нават страшнавата станавілася ад яго слоў. Не ведаю, ці жывы ён яшчэ, - прыгадала Ала Жаўрыды.
Наш канал у Telegram. Далучайцеся!
Ёсць пра што расказаць? Пішыце ў наш телеграм-бот. Гэта ананімна і хутка
Перадрукоўка тэксту і фатаграфій Onliner без дазволу рэдакцыі забаронена. [email protected]