14 студзеня апублікаваная стратэгія развіцця еўразійскай інтэграцыі да 2025 года, зацверджаная кіраўнікамі дзяржаў ЕАЭС ў снежні 2020 г. Дакумент мае канцэптуальны характар і пакуль не ўключае дарожную карту і KPI. Аднак шэраг пунктаў ўтрымлівае рэвалюцыйны патэнцыял. Калі стратэгія будзе рэалізоўвацца, то праз 5 гадоў ЕАЭС выйдзе далёка за рамкі эканамічнага саюза.
Строга кажучы, гаворка ідзе не пра стратэгію, а пра «пяцігодцы», якая адзначаная пакуль канцэптуальна. Намах на рубель - засталося даведацца, якім будзе ўдар. План мерапрыемстваў стратэгіі прымуць у першым квартале 2021 годзе, а далей справа за рэалізацыяй.
Стратэгія ўяўляе сабой 60-старонкавы дакумент, у якім разбіраюцца ўсе «традыцыйныя» інтэграцыйныя трэкі. Што новага:
1. «Чалавечы фактар». У стратэгіі ўпершыню чорным па беламу фіксуецца трэк еўразійскай гуманітарнай інтэграцыі. Запланавана стварэнне адзінай інфармацыйнай сістэмы і партала ў сферы адукацыі. Сумесныя навуковыя даследаванні, праграмы падвышэння кваліфікацыі і ўзаемных стажыровак (п.8.2).
Прадугледжваецца распрацоўка праграмы мерапрыемстваў і стварэнне «механізмаў падтрымкі кааперацыйных праектаў у сферы аховы здароўя» (10.3.7). Плануецца прыцягнуць фінансаванне па лініі Еўразійскага банка развіцця (ЕАБР) і Еўразійскай фонду стабілізацыі і развіцця (ЕФСР). Таксама ЕАЭС мае намер распрацаваць канцэпцыю развіцця турызму ў Саюзе і «эўразійскага турысцкія маршруты» (п.10.6).
Стратэгія заяўляе «шырокае далучэнне грамадзян, грамадскіх аб'яднанняў і бізнес-супольнасцяў дзяржаў-членаў у працэсы функцыянавання Саюза і іх удзел у вызначэнні далейшых напрамкаў развіцця еўразійскай інтэграцыі» (п.9.5). Гэта дэ-факта мяркуе выдачу ЕЭК мандата на працу ў грамадскай сферы.
2. Геапалітычная стаўка на Кітай. ЕАЭС закліканы стаць «адным з цэнтраў Вялікага еўразійскага партнёрства» шляхам спалучэння з ініцыятывай «Адзін пояс-адзін шлях» (АПАП), ШАС, АСЕАН (п.11.8.1.). ЕС згадваецца ўжо пасля АСЕАН, мэта-максімум на 5 гадоў - «ўстанаўленне дыялогу». Пры гэтым на кітайскім напрамку будзе распрацавана дарожная карта ўзаемадзеяння і створаны «пастаянны механізм каардынацыі» дзяржаў ЕАЭС ў адносінах з АПАП. Намёк на аб'яднанне для ўзмацнення перагаворных пазіцый.
3. Уцягванне СНД і паўднёвы калідор. Заяўлены ўдзел прадстаўнікоў выканаўчых органаў СНД у працы ЕАЭС (п.11.5.1) - па сутнасці, гэта крок да зьліцьця двух структур (за дужкамі застаюцца «мёртвыя» члены СНД). Плануецца стварыць ЗСГ з Егіптам і Ізраілем і завяршыць перамовы з Індыяй.
4. Судовая ўлада. Дзе праектуецца «ціхая рэвалюцыя», дык гэта ў судзе ЕАЭС. Стратэгія прадугледжвае стварэнне «механізму забеспячэння абавязковага выканання рашэнняў Суда Саюза» (п.9.2.2.). У тэорыі гэта азначае першы механізм «прымусу да выканання» рашэнняў, па якіх няма кансенсусу краін-удзельніц Саюза.
Пытанне складанае, улічваючы гісторыю Суда ЕўрАзЭС. Асцярожным будзе стаўленне Казахстана, шмат што будзе залежаць ад пазіцыі Расіі. Гэты крок публічна лабіруецца беларускімі ўладамі ў разліку атрымаць рычаг для прасоўвання сваіх інтарэсаў у Нафтагаз і гандлі. Зрэшты, раней у Суд ЕАЭС Менск не звяртаўся.
5. Эканамічныя акцэнты. Акцэнтуецца «забеспячэнне нагляду за тавараў, што ўвозяцца на мытную тэрыторыю Саюза і перамяшчаюцца паміж дзяржавамі-чальцамі» (п.5.1.1). Гэта праблемы з рээкспартам і кантрабандай на заходніх і паўднёвых межах ЕАЭС.
Запланавана рэалізацыя «сумесных праграм і высокатэхналагічных праектаў» з прыцягненнем ЕАБР і ЕФСР (п.8.1.2.). Стымуляванне вытворчасцяў, якія ствараюць рэгіянальныя ланцужкі дабаўленай кошту (п.7.7). Праектаў з рэальным «інтэграцыйным эфектам» у ЕАЭС пакуль мала. Маторам інтэграцыі ў бліжэйшыя некалькі гадоў яны не стануць - маштабы пакуль не тыя. Рэалістычна рух наперад па «сумеснаму развіццю і выкарыстанню замежнай экспартнай інфраструктуры», сумеснае прасоўванне кампаній дзяржаў-членаў на замежныя рынкі.
Што далей
Няма падстаў чакаць, што 2021 г. будзе прасцей 2020 г. - вастрэй выявіцца «адкладзеная» боль ад эканамічных наступстваў локдаунов. Пераход прэзідэнцкага крэсла ў ЗША да дэмакратаў актывізуе сеткі кліентаў дэмпартый на постсавецкай прасторы. Вяртанне да старой-добрай палітыцы regime change, але з падвойным стараннасцю пасля «галодных» трамповских гадоў зрэзаных бюджэтаў ўзмоцніць ціск на краіны постсавецкай Еўразіі.
Што тычыцца ўнутранага рухавіка інтэграцыі ў ЕАЭС, то на ролю «цягавай коні» бізнэс-мегапраект і кааператыўныя ланцужкі ў бліжэйшыя 5 гадоў не падыдуць.
«Сшыўкі» рэгіёну хутчэй будзе ісці па шляху энергетычнай інфраструктуры (сетка АЭС), лагістыкі (калідоры Поўнач-Поўдзень і Захад-Усход), адукацыйных і прыгранічных сувязяў. Многія з праектаў будуць двухбаковымі.
Перспектыўны трэк ўзаемадзеяння - ахова здароўя. Расія першай у свеце распрацавала вакцыну і пераходзіць да масавай вакцынацыі. Першымі за мяжой вакцыну «Спадарожнік V» зарэгістраваны ў Беларусі, пачалася вакцынацыя. У Казахстане ўжо разгортваецца вытворчасць расійскай вакцыны. Да канца лютага плануецца выйсці на прамысловыя маштабы і запусціць масавую вакцынацыю.
Што тычыцца энергетычнай інфраструктуры, то 14 студзеня 2021 г. выведзены на 100% магутнасць першы блок АЭС у Астраўцы, майстраваць Расатамам. Завяршаецца падрыхтоўка кантракта на будаўніцтва расейскай АЭС ва Ўзбэкістане. Старт запланаваны на 2022 г. на расійскі крэдыт.
Узбекістан, які атрымаў 11 снежня 2020 г. статус назіральніка ў ЕАЭС, становіцца галоўным фактарам эканамічнага паскарэння Цэнтральнай Азіі. Далучэнне 33-мільённай дзяржавы да ЕАЭС, эканомікі больш дынамічнай і дэмаграфічна магутнай, чым Украіна, якасна зменіць саюз.
У сённяшніх рэаліях можна загадзя сказаць, што любая стратэгія (ЕАЭС не выключэнне) пойдзе «не зусім па плане» пачынаючы з 2021 г. Аднак план павінен быць. ЕАЭС наўрад ці пойдзе насуперак глабальнаму трэнду на тармажэнне будаўніцтва наднацыянальных структур. У бліжэйшыя гады ён хутчэй будзе выкарыстоўвацца для вырашэння канкрэтных задач, дзе інтарэсы удзельнікаў супадаюць.
Агульная філасофія можа быць такі: ўтрымліваць дасягнутае, мець некалькі прыярытэтаў і перамяшчацца паміж імі ў залежнасці ад таго, дзе вызваляецца месца для кроку наперад.
Вячаслаў Сутырин