Бісмарк казаў, што рускія заўсёды прыходзяць за сваімі грашыма. Ці так гэта?
Пасля Вялікай Айчыннай вайны, па падліках эканамістаў, Германія пакрыць менш за пяць адсоткаў шкоды, нанесенай эканоміцы Савецкага Саюза.
шкода
Прамой матэрыяльны ўрон СССР, паводле ацэнак Надзвычайнай Дзяржаўнай Камісіі, склаў, у валютным эквіваленце, 128 млрд даляраў. Агульная шкода - 357 мільярдаў даляраў. Каб прадставіць, колькі гэта, дастаткова сказаць, што ў 1944 годзе валавы нацыянальны прадукт ЗША (паводле афіцыйных дадзеных амерыканскага міністэрства гандлю) складаў 361,3 мільярда.
Матэрыяльны ўрон (па справаздачах ЧГК, прадстаўленым на Нюрнбергскім працэсе) склаў каля 30% нацыянальнага багацця СССР; на тэрыторыях Савецкага Саюза, якія знаходзіліся ў акупацыі - каля 67%. Народнай гаспадарцы была нанесеная шкода на 679 мільярдаў рублёў (у госценах 1941 года).
шчодры Сталін
Прынцыпы і ўмовы выплат рэпарацый Германіяй і яе саюзнікамі былі вызначаны яшчэ на Ялцінскай і Патсдамскай канферэнцыях 1945 года. Захаваліся стэнаграмы ялцінскіх перамоў. Па іх відаць, што савецкі лідэр праявіў нябачаную шчодрасць. Ён прапанаваў усталяваць для Нямеччыны агульную суму рэпарацый ў памеры 20 мільярдаў даляраў, палову гэтай сумы павінен быў атрымаць Савецкі Саюз як дзяржава, якая ўнесла самы вялікі ўклад у Перамогу і больш за ўсіх ад вайны пацярпелае. Чэрчыль і Рузвельт са сталінскім прапановай з нязначнымі агаворкамі пагадзіліся, што нядзіўна - 10 мільярдаў даляраў - гэта прыкладная сума дапамогі ЗША СССР па праграме ленд-Ліза.
З дапамогай такіх рэпарацый можна было пакрыць толькі 8% прамога ўрону ад вайны, 2,7% ад сумы агульнага шкоды. Чаму палова? Чаму Сталін у Ялце сказаў пра «располовинивании» рэпарацый? Тое, што ён узяў такі падзел «не з столі» пацвярджаюць і сучасныя падлікі. Заходнегерманскі эканаміст Б. Эндрукс і французскі эканаміст А. Клод правялі вялікую працу, зрабіўшы ацэнку выдаткаў бюджэтаў краін-удзельніц Другой сусветнай вайны і прамых эканамічных страт ваюючых краін.
Па іх ацэнках, ваенныя бюджэтныя выдаткі і прамыя эканамічныя шкоды асноўных вісклівы краін у перыяд Другой сусветнай вайны склаў (у цэнах 1938 году) 968.300.000.000 даляраў. У агульнай суме ваенных выдаткаў бюджэтаў 7 асноўных удзельнікаў вайны на СССР прыйшлося 30%. У агульнай суме прамога ўрону эканомік пяці асноўных краін-удзельніц на СССР прыйшлося 57%. У агульнай выніковай суме агульных страт чатырох краін на Савецкі Саюз прыйшлося роўна 50%.
асноўныя трафеі
У 1990-гады расійскімі навукоўцамі Барысам Кнышевским і Міхаілам Семирягой былі апублікаваныя дакументы Галоўнага трафейнага кіравання. Згодна з імі, у Савецкі Саюз з Германіі было вывезена каля 400 тысяч чыгуначных вагонаў (з іх 72 тысячы вагонаў будматэрыялаў), 2885 заводаў, 96 электрастанцый, 340 тыс. Станкоў, 200 тыс. Электраматораў, за 1 млн. 335 тыс. Галоў жывёлы, 2 , 3 млн тон збожжа, мільён тон бульбы і гародніны, па паўмільёна тон тлушчаў і цукру, 20 млн літраў спірту, 16 тон тытуню.
Па дадзеных гісторыка Міхаіла Семиряги, за адзін год пасьля сакавіка 1945 года вышэйшыя органы ўлады Савецкага Саюза прынялі каля тысячы рашэнняў, якія адносяцца да дэмантажу 4389 прадпрыемстваў з Германіі, Аўстрыі, Венгрыі і іншых еўрапейскіх краін. Таксама каля тысячы заводаў было перавезена ў СССР з Маньчжурыі і Карэі. Аднак усё гэта не ідзе ні ў якое параўнанне з колькасцю знішчаных заводаў за час вайны.
Колькасць дэманціраваных СССР нямецкіх прадпрыемстваў склала менш за 14% ад даваеннага колькасці заводаў. Па дадзеных Мікалая Вазнясенскага, тагачаснага старшыні Дзяржплана СССР, пастаўкамі трафейнага абсталявання з Германіі было пакрыта толькі 0,6% прамога ўрону СССР.
Савецкія акцыянерныя таварыствы
Эфектыўным інструментам правядзення рэпарацыйных плацяжоў Савецкаму Саюзу былі створаныя на тэрыторыі Усходняй Германіі савецкія гандлёвыя і акцыянерныя таварыствы. Гэта былі сумесныя прадпрыемствы, на чале якіх часта былі генеральныя дырэктара з СССР. Гэта было выгадна па двух прычынах: па-першае САО дазвалялі своечасова перакладаць рэпарацыйных сродкі, па-другое - САО забяспечвалі жыхароў Усходняй Германіі працай, вырашаючы вострую праблему занятасці.
Па падліках Міхася Семиряги, ў 1950 годзе доля Савецкіх акцыянерных таварыстваў у прамысловай вытворчасці Германскай дэмакратычнай рэспублікі складала ў сярэднім 22%. У некаторых жа абласцях, такіх як электроніка, хімічная прамысловасць і энергетыцы гэтая доля была яшчэ вышэй.
Тэлефоны рэйхсканцылярыі ў СССР
З Германіі ў Савецкі Саюз тэхніку, у тым ліку і складаную, везлі вагонамі, у СССР былі дастаўлены таксама круізныя лайнеры і вагоны цягнікоў берлінскага метро. З астранамічнай абсерваторыі універсітэта Гумбальдта былі вывезены тэлескопы. Канфіскаванае абсталяваньне абсталёўваліся савецкія заводы, як, напрыклад, Краснадарскі кампрэсарны завод, цалкам абсталяваны нямецкім абсталяваннем. На Кемераўскай прадпрыемстве КОАО «Азот» і сёння працуюць трафейныя кампрэсары 1947 года выпуску фірмы «Шварцкопф».
На маскоўскай цэнтральнай тэлефоннай станцыі (нумары пачыналіся на «222» - станцыя абслугоўвала ЦК КПСС) да 1980-х гадоў ўжывалася абсталяванне тэлефоннага вузла рэйхсканцылярыі. Нават спецтэхніка для праслушкі, ужывальная пасля вайны МГБ і КДБ была нямецкай вытворчасці.
золата Троі
Многія даследчыкі прызнаюць, што ў сферы мастацтва самым важным савецкім трафеем стаў так званы «Скарб Прыама» або «Золата Троі» (9 тысяч прадметаў, знойдзеных Генрыха Шлімана на раскопках Троі). «Траянскія скарбы» былі схаваныя немцамі ў адной з вежаў сістэмы СПА на тэрыторыі Берлінскага заапарка. Вежа цудам не пацярпела. Нямецкі прафесар Вільгельм Унферцагт перадаў скарб Прыама разам з іншымі творамі антычнага мастацтва савецкай камендатуры.
12 ліпеня 1945 года ўся калекцыя прыбыла ў Маскву. Частка экспанатаў засталася ў сталіцы, а іншая была перададзена ў Эрмітаж. Доўгі час месцазнаходжаньне "траянскага золата» было невядома, але ў 1996 годзе Пушкінскі музей зладзіў выставу гэтых рэдкіх скарбаў. «Скарб Прыама» Нямеччыне не вярнулі дагэтуль. Зрэшты, Расея мае на яго не меншыя правы, так як Шліман, хто ажэніцца з дачкой маскоўскага купца, быў рускім падданым.
дыскусіі
Для Савецкага Саюза тэма нямецкіх рэпарацый была зачынена ў 1953 годзе, калі Масква цалкам адмовілася ад рэпарацыйных паставак тавараў з Германскай Дэмакратычнай Рэспублікі, перайшоўшы на іх аплату па цэнах СЭВ. 1 студзеня 1954 года выйшла сумеснае пагадненне СССР і ПНР аб спыненні збірання рэпарацый з СССР. Аднак тэма гэта па-ранейшаму з'яўляецца дыскусійнай. Прычым аб гістарычнай несправядлівасці кажуць не толькі дэпутаты Дзярждумы, але і заходнія навукоўцы.
Па словах амерыканскага прафесара Саттона (кніга Sutton A. Western technology) рэпарацый Германіі і яе саюзнікаў дазволілі толькі на 40% кампенсаваць згублены СССР у вайне прамысловы патэнцыял. Праведзеныя жа амерыканскім «Бюро стратэгічных службаў» вылічэнні яшчэ ў жніўні 1944 гады паказвалі лічбу магчымых рэпарацый СССР у 105,2 мільярда даляраў (у пераліку на цяперашні курс - больш за 2 трыльёнаў), што ў 25 разоў больш, чым СССР фактычна атрымаў па выніках вайны .
Што тычыцца саюзнікаў Трэцяга рэйха, то Фінляндыя была адзінай краінай, цалкам выплаціць рэпарацый СССР у суме 226,5 млн даляраў.