28 студзеня ў Кыргызстане адбудзецца інаўгурацыя абранага прэзідэнта Садыра Жапарава. Урачыстасць зрабіць сціплым: пасля хвалі крытыкі ў інтэрнэце новы кіраўнік дзяржавы даручыў аргкамітэту зрэзаць выдаткі, адмовіўшыся ад картэжа і святочнага банкета. Ільвіную долю запрошаных на цырымонію зоймуць шараговыя прыхільнікі Жапарава. Пра тое, што стала галоўным козырам давер амаль 80% выбаршчыкаў палітыка і пра тое, якіх крокаў варта чакаць ад яго ў адносінах з партнёрамі па ЕАЭС, у інтэрв'ю «Еўразія. Эксперт »распавёў сустаршыня Клуба рэгіянальных экспертаў« пікіруюць », палітоляг Ігар Шастакоў.
- За кароткі прамежак часу Садыр Жапаров здолеў засяродзіць у сваіх руках практычна ўсю ўладу ў Кыргызстане - заняў месца прэм'ера, «пераканаў» сысці ў адстаўку прэзідэнта Сооронбая Жээнбекова, а дэпутатаў парламента - правесці рэферэндум. Затым ён выставіў сваю кандыдатуру ў прэзідэнты, і, абышоўшы дзясятак канкурэнтаў, выйграў выбары. У чым сакрэт яго папулярнасці?
- Садыр Жапаров - нетыповы палітык для Кыргызстана, які здолеў стаць суперпапулярным не дзякуючы вялікім фінансавым магчымасцям, фундаментальнай палітычнай партыі ці мошной падтрымцы СМІ. Галоўным яго козырам стаў імідж «кыргызскага Робіна Гуда», якога жыхары пераважна сельскіх рэгіёнаў асацыююць са «сваім хлопцам», гатовым змагацца за паляпшэнне іх сацыяльна-эканамічнага становішча. Гэта было дасягнута дзякуючы сацыяльным сеткам. Бо і сам Жапаров прызнаўся, што, знаходзячыся ў месцах пазбаўлення волі, наўпрост звязваўся з простым народам, маючы свае групы ў Аднакласніках, Facebook, Instagram, WhatsApp, таму гаворка ідзе пра сотні тысяч Кыргызстанцы, з якімі рэгулярна ў онлайн-рэжыме меў зносіны палітык.
У цэлым, пачынаючы з 2010 г., калі Жапаров разам з апазіцыйнай партыяй «Ата Журт» перамог на парламенцкіх выбарах, ён меў ўстойлівы імідж бескампраміснага палітыка, гатовага адстойваць свае прынцыпы, якія ён не прамяняў на крэсла або іншыя прывілеі ад улады. Такіх прэцэдэнтаў у кыргызскай палітыцы раней не было, так як якія прыходзілі на рэвалюцыйных хвалях ва ўладу Атамбаеў, Бакіеў і Атунбаева займалі высокія пасады ў рэжымах, супраць якіх яны ў выніку радыкальна выступалі.
Яшчэ адна асаблівасць Жапарава - яму ўдалося пераадолець традыцыйны рэгіяналізм, заручыўшыся падтрымкай прыхільнікаў як на поўдні, так і на поўначы рэспублікі, што пацвердзілі вынікі выбараў.
Варта сказаць і пра папулярнасць новага прэзідэнта сярод працоўных мігрантаў у Расіі: тут таксама вынікі галасавання былі ў яго карысць.
- У Кыргызстане цяпер складваецца дастаткова складаная сацыяльна-эканамічная і грамадска-палітычнае становішча. Наколькі ў такой сітуацыі хопіць гэтага іміджу «свайго хлопца», улічваючы, што зносінамі ў сацсетках народ не накорміш?
- Тыя фактары, якія я пазначыў, даюць новаму кіраўніку дзяржавы пэўны запас трываласці. Аднак цяпер сітуацыя з эканомікай у большай ступені нагадвае калапс, чым нават сур'ёзны крызіс: дэфіцыт дзяржбюджэту перавышае $ 500 млн. Яшчэ ў снежні ва ўрадзе прызнавалі, што могуць узнікнуць праблемы з выплатамі пенсій і заробкаў бюджэтным працаўнікам. Балазе, у час на дапамогу прыйшла Расія, падаўшы ўраду Кыргызскай Рэспублікі грант у $ 20 млн як раз для таго, каб залатаць гэтую бюджэтную дзірку.
Улічваючы, што патэнцыйныя мігранты пакуль не могуць выехаць на заробкі ў тую ж Расею, жывучы ў рэжыме «сядзім дома», ад прэзідэнта і ўрада спатрэбіцца прыняцце максімальна аператыўных мер для стабілізацыі сацыяльна-эканамічнай сітуацыі, якая, як вядома, уплывае на грамадска-палітычную стабільнасць. Многія сур'ёзныя праблемы трэба было вырашаць яшчэ ў мінулыя гады. Вялікія пытанні выклікаюць пакуль і знешнія фактары фінансава-эканамічнай падтрымкі Кыргызскай Рэспублікі: заходнія донары патрабуюць ад цяперашняй улады справаздачы, як былі выдаткаваныя амаль $ 400 млн, выдзеленыя ёй на барацьбу з пандэміяй ў 2020 г.
Так што запасу часу, каб палепшыць сітуацыю ў краіне, у Жапарава практычна няма, а апазіцыя, хутчэй за ўсё, возьме на ўзбраенне тыя тэхналогіі, якія ён выкарыстоўваў, оппонируя улады. Ці будзе Жапаров для насельніцтва адначасова і «сваім хлопцам», і прэзідэнтам, цяжка сказаць.
- Адным з першых заяў Жапарава на пасадзе прэм'ер-міністра была заява пра неабходнасць змены Канстытуцыі ў бок прэзідэнцкай формы кіравання. Можна сказаць, што ў выніку ён дамогся сваёй мэты. На Ваш погляд, чаму менавіта гэтае пытанне было для яго першарадным?
- Як паказалі вынікі рэферэндуму, праведзенага 10 студзеня, большасць Кыргызстанцы падтрымлівае прэзідэнцкую форму праўлення. У гэтым плане Садыр Жапаров выдатна разумеў настрою электарату, выступаючы за правядзенне Канстытуцыйнай рэформы. У Кыргызстане ў 2010 г. павесілі вялікую прыгожую шыльду пад назвай «парламенцкая рэспубліка». У рэальнасці ж два склікання парламента за апошнія дзесяць гадоў практычна не рабілі якіх-небудзь канструктыўных дзеянняў, каб змяніць сітуацыю ў краіне ў лепшы бок.
Парламентарызм запомніўся тым, што на працягу 10 гадоў у нас 1-2 разы на год мяняліся прэм'ер-міністры. Дэпутаты былі зацікаўлены ў пераразмеркаванні урадавых крэслаў, і, не знайшоўшы агульную мову з прэм'ерам, шчасна яго прыбіралі, па сутнасці, працягваючы тым самым развальваць эканоміку.
Усе гады так званага парламентарызму ішла толькі барацьба за рэсурсы. Можна сказаць, што выніковая кропка ў гэтым працэсе была пастаўлена нават не ў студзені, а летам мінулага года, калі пандэмія коронавируса выносіла жыцця тысяч людзей, а дэпутаты, тым часам, спакойна сышлі на вакацыі. Рэферэндум па змене Канстытуцыі ў галовах радавых грамадзян адбыўся менавіта тады. Безадказная парламенцкая ўлада паказала свой сапраўдны твар. Тады ж пачалі гаварыць пра неабходнасць вяртання да мажарытарна-прапарцыйнай сістэме выбараў у Жагорку Кенеша і пра скарачэньне колькасьці дэпутатаў, што і прапанаваў Жапаров.
Пакуль няма канчатковага праекта Канстытуцыі, таму што асноўнае пытанне ў тым, як будзе кантралявацца інстытут прэзідэнта, паколькі з улікам якія адбыліся ў краіне ці то рэвалюцый, ці то дзяржпераваротаў паўнамоцтвы кіраўніка дзяржавы з'яўляюцца даволі адчувальным пытаннем.
- Жапаров - не толькі феномен кыргызскай палітыкі, але і «цёмная конік» для стратэгічных партнёраў Кыргызстана. На Вашу думку, ці варта чакаць змены знешнепалітычнага курсу ў перыяд яго праўлення?
- Як толькі Жапаров быў абраны кіраўніком ўрада ў кастрычніку мінулага года, ён зрабіў заяву, што лічыць Расію стратэгічным партнёрам Кыргызстана і што мае намер працягваць будаваць дружалюбныя адносіны з Масквой. Пасля прэзідэнцкіх выбараў ён зноў пацвердзіў стратэгічны знешнепалітычны курс, нацэлены на супрацоўніцтва з Расійскай Федэрацыяй.
Расія з'яўляецца для Кыргызстана ключавым партнёрам і саюзнікам, які аказвае краіне вялікую падтрымку. Гэта не толькі матэрыяльна-тэхнічная і фінансавая дапамога. Шмат у чым, РФ забяспечвае і нашу бяспеку.
Больш за 700 тыс. Кыргызстанцы нават у перыяд пандэміі засталіся працаваць у Расіі. Гэтыя людзі, па сутнасці, з'яўляюцца падушкай бяспекі для сацыяльна-эканамічнай сітуацыі ў краіне, асабліва ў перыяд найвострага эканамічнага крызісу, што, у сваю чаргу, цягне і грамадска-палітычную стабільнасць. Калі пачалася пандэмія, РФ была першай краінай, якая аказала нам дапамогу медыкаментамі, абсталяваннем і нават лекарамі. Таму, зыходзячы хоць бы з гэтага, зразумела, будзе ўзяты курс на супрацоўніцтва з Масквой, што і пацвердзіў абраны прэзідэнт.
Вядома, гэта не адмяняе той факт, што і з бліжэйшымі суседзямі, такімі як Казахстан, Узбекістан і Кітай, Жапарава таксама будуць выбудоўвацца сяброўскія адносіны. Напэўна будзе захаваны курс на ўмацаванне супрацоўніцтва з ЕАЭС. Па-першае, гэта тычыцца працоўнай міграцыі: нашы грамадзяне маюць сур'ёзныя прэферэнцыі па лініі Еўразійскай саюза. Па-другое, увесь экспартны патэнцыял Кыргызстана фарміруецца на базе ЕАЭС.
- Жапаров заявіў, што руская мова захавае свой афіцыйны статус у Кыргызстане. Больш за тое, ён паабяцаў, што кіраўніцтвам краіны будуць прыкладзены дадатковыя намаганні для стварэння ўмоў яго вывучэння. Аднак сам ён практычна не размаўляе на гэтай мове, хоць добра валодае ім на досыць высокім узроўні. Чаму?
- Зыходзячы з вопыту работы па правядзенні круглых сталоў у рэгіёнах на тэму запатрабаванасці рускай мовы ў Кыргызскай Рэспубліцы, магу сказаць, што ў яго вывучэнні зацікаўлены шараговыя Кыргызстанцы. Ёсць нямала прыкладаў, калі ў класах з беларускай мовай навучання лік навучэнцаў даходзіць да 70 чалавек. Руская мова - гэта грамадскі запыт у Кыргызстане, многія бацькі зацікаўлены ў тым, каб у будучыні іх дзеці маглі паспяхова вучыцца і працаваць у РФ. І напэўна Садыр Жапаров гэта вельмі добра разумее. Як палітык ён у асноўным выступае на дзяржаўнай мове, што цалкам заканамерна. Варта таксама адзначыць, што ўсе заявы пра тое, што руская мова нібыта не дае развівацца кыргызскаму - гэта папулізм і палітычныя спекуляцыі.
- Дастаткова шырокі рэзананс у кыргызстанскага грамадстве выклікалі паведамленні адносна маючай адбыцца інаўгурацыі прэзідэнта. У прыватнасці, крытыцы падвергнуўся бюджэт цырымоніі, які заклалі яе арганізатары. Жапаров адрэагаваў на гэта практычна імгненна, паабяцаўшы, што цырымонія будзе сціплай. Як яна будзе праходзіць, і хто прыме ў ёй удзел?
- Інаўгурацыя кіраўніка пройдзе ў экономрежиме, як ужо абвясціў Садыр Жапаров, паколькі якое з'явілася афіцыйная інфармацыя, што кошт гэтага мерапрыемства складзе 10 млн самоў [$ 118 тыс], выклікала хвалю негатыўных водгукаў у соцсетях. Шквал крытыкі выклікала і рэпетыцыя праезду па вуліцах сталіцы прэзідэнцкага картэжу з-за перакрыцця цэнтральных трас сталіцы. Як запэўніў Кыргызстанцы прэзідэнт, пышных урачыстасцяў і банкетаў не будзе, як і спецыяльнага перакрыцця дарог.
На саму ўрачыстасць запрошана больш за тысячу чалавек: у іх ліку дэпутаты парламента, члены ўрада, прадстаўнікі рэгіёнаў, паслы замежных дзяржаў. Высокіх замежных гасцей у Кыргызстане не было ўжо ў 2017 г., калі праходзіла інаўгурацыя Сооронбая Жээнбекова. Тады ў апараце прэзідэнта спаслаліся на сусветную практыку, зараз гэтую тэндэнцыю ўзмацняе яшчэ і коронавирус. Зрэшты, прэзыдэнты іншых краін ужо даўно не наведваюць цырымоніі ўступлення на пасаду прэзідэнтаў Кыргызстана. Так, апошнім у 2011 г. быў Міхаіл Саакашвілі.
Кыргызстанцы ўжо даўно ў большай ступені цікавіць эканомія бюджэтных расходаў, а не ўдзел знакавых замежных персон. А ва ўмовах пандэміі і вялізнага дэфіцыту бюджэту, калі Кыргызстан не мае магчымасці нават вакцыны закупляць, сціплая інаўгурацыя - гэта рэаліі сённяшняга дня.
Гутарыла Ксенія Карэцкі