Рознаўзроўневыя карантыны і локдауны, выкліканыя пандэміяй коронавируса ў 2020 г., вымусілі свет больш актыўна выкарыстоўваць лічбавыя тэхналогіі. Выдаленая праца, дыстанцыйнае адукацыю, онлайн-пакупкі і прадастаўленне паслуг сталі руцінай, а акцыі тэлекамунікацыйных і іншых ІТ-кампаній папаўзлі ўверх. Цыфравізацыі з'яўляецца адным з прыярытэтаў еўразійскай інтэграцыі, і з нядаўніх часоў у ЕАБР нават дзейнічае адмысловы Фонд, прысвечаны развіццю ініцыятыў у гэтай сферы. Якая стратэгія Еўразійскай саюза на ніве лічбавых тэхналогій і да чаго членам саюза трэба імкнуцца ў першую чаргу, прааналізаваў дырэктар грамадскага аб'яднання «Цэнтр вывучэння знешняй палітыкі і бяспекі», беларускі палітолаг Дзяніс Буконкин.
Новы аргумент на карысць цыфравізацыі
2020 г. у чым стаў этапам праверкі Еўразійскай эканамічнай саюза на трываласць і падняў шмат пытанняў адносна эфектыўнасці ўзаемадзеяння краін-удзельніц ЕАЭС на фоне пандэміі коронавируса і справакаванага ёй эканамічнага крызісу. У гэты перыяд былі фактычна парушаныя ўсе планы, якія Беларусь закладвала ў рамках свайго старшынства. І, зразумела, COVID-19 стаў галоўнай перашкодай для рэалізацыі дастаткова амбіцыйных мэтаў, сярод якіх было поўнае ліквідацыю бар'ераў, скарачэнне выключэнняў і абмежаванняў на рынках ЕАЭС, прадухіленне магчымасці ўзнікнення новых відаў перашкод, павышэнне эфектыўнасці работы органаў саюза, удасканаленне яго інстытуцыйнай структуры, узмацненне наднацыянальнай кампетэнцыі Еўразійскай эканамічнай камісіі і павышэнне яе адказнасці і дысцыпліны.У сферы міжнароднай дзейнасці планавалася актывізаваць супрацоўніцтва ЕАЭС з міжнароднымі арганізацыямі і аб'яднаннямі, уключаючы СНД, ШОС, АСЕАН, Еўрапейскі саюз, МЕРКОСУР, СГА, АЭСР, арганізацыі сістэмы ААН, садзейнічаць спалучэнню інтэграцыйных працэсаў на еўразійскай прасторы і сумеснаму развіццю транспартна-лагістычнай інфраструктуры, уключаючы удзел у праектах ініцыятывы «адзін пояс, адзін шлях». У гэтай сувязі планавалася прыняць Стратэгічныя напрамкі еўразійскай інтэграцыі да 2025 г.
Аднак колькасць сустрэч кіраўнікоў дзяржаў і вышэйшых функцыянераў, на плячах якіх і ляжыць развіццё эканамічнага саюза, скарацілася да смешнага. ЕЭК, як і многія іншыя органы інтэграцыйных утварэнняў на кантыненце (з тымі ж праблемамі сутыкнуўся ЕС) была вымушаная падпарадкоўвацца правілам каранціну, уведзеных у адказ на рост захворванняў. Усё гэта не магло не адбіцца на рэалізацыі задуманых мер. Ды і самі гэтыя меры - павышэнне паўнамоцтваў ЕЭК і рост адказнасці чыноўнікаў за рашэнні, якія прымаюцца, праца па стандартызацыі і гэтак далей - сталі здавацца не такімі ўжо важнымі на фоне росту колькасці заражаных і смерцяў, выкліканых пандэміяй.
У той жа час, знаходзячыся перад маніторчыкі, усе зразумелі важнасць і неабходнасць развіцця лічбавых тэхналогій і ўкаранення іх у паўсядзённае жыццё для палягчэння камунікацыі і рэалізацыі пастаўленых мэтаў насуперак неабходнасці ізаляцыі і дыстанцыяваньня. Нездарма на сусветны біржы ўзляцелі акцыі сэрвісаў электроннай тэлефаніі і правядзення дыстанцыйных канферэнцый. Акрамя таго, ва ўмовах коронавируса паскорыліся тыя працэсы, за якімі мы назіралі цягам апошніх дзесяці гадоў. Сталі больш актыўна развівацца розныя лічбавыя інструменты, якія палягчаюць працу і адначасова дазваляюць выконваць яе дыстанцыйна.
Планы і задачы
У ЕАЭС размовы аб неабходнасці лічбавай трансфармацыі пачалі весціся яшчэ ў 2016 г., гэта значыць фактычна праз год пасля стварэння саюза. У яе рамках разглядаліся розныя праекты, якія павінны былі б палегчыць рэалізацыю запланаваных чатырох свабодаў і стварэння адзіных рынкаў на еўразійскай прасторы. Вынікам працяглых абмеркаванняў стаў двухсотстраничный дакумент "Лічбавая позва ЕАЭС 2016-2019-2025», які служыў у якасці агляду ўжо зробленых захадаў па фарміраванні лічбавай прасторы ў Еўразіі і адначасова служыў стратэгіяй далейшага развіцця да 2025 г. У рамках дадзенай стратэгіі планавалася і лічбавая прамысловая кааперацыя , і стварэнне лічбавых транспартных калідораў, і нават як ніколі актуальнае сёння функцыянаванне рынку працы на лічбавы платформе з магчымасцю дыстанцыйнага найму.
Згодна з гэтай стратэгіі, зараз мы знаходзімся на другім этапе рэалізацыі лічбавай позвы, які прадугледжвае фарміраванне інстытутаў лічбавай эканомікі і лічбавых актываў. І ўсё гэта павінна быць зроблена ўжо да 2022 г., калі мы павінны будзем прыступіць да рэалізацыі экосистемных праектаў ЕАЭС і будзем ісці ў кірунку безбар'ернага асяроддзя.
Гэта значыць, ужо цяпер павінны быць створаны: партал трансгранічных закупак, лічбавае падаткаабкладанне, электронная гандаль, лічбавая мытня, лічбавая лагістыка, электроннае ахову здароўя, электронная камерцыя, электронныя дзяржаўныя паслугі. Неабходна таксама разгледзець запуск ініцыятывы базавых рэестраў на ўзроўні Саюза.
Сфарміраваная экасістэма лічбавых рашэнняў, агульных лічбавых платформаў і лічбавай інфраструктуры будзе складацца з узаемазвязаных і цесна інтэграваных кампанентаў на рэгіянальным і нацыянальным узроўнях, што мае на ўвазе цеснае супрацоўніцтва і каардынацыю ў працэсе распрацоўкі і ўкаранення. Патрабуецца прыняць на ўзроўні Саюза адзіныя падыходы да забеспячэння сумяшчальнасці лічбавых сістэм і платформаў і ўзгадніць іх з нацыянальнымі падыходамі ў краінах ЕАЭС. Важна вывучыць, абнавіць і пашырыць дзеючы набор стандартаў ІКТ з мэтай ахопу новых лічбавых тэхналогій (шырокапалосныя тэхналогіі, хмарныя вылічэнні, Інтэрнэт рэчаў, вялікія дадзеныя і адкрытыя дадзеныя, кібербяспека і гэтак далей.) У адпаведнасці з існуючымі міжнароднымі стандартамі.
Супрацоўніцтва ў пытаннях стандартызацыі на міжнародным узроўні і адпаведная адаптацыя забяспечаць інтэграцыю ў глабальныя лічбавыя працэсы, а супрацоўніцтва з прыватным сектарам у гэтай галіне будзе садзейнічаць паскарэнню ў атрыманні эканамічных дывідэндаў. Акрамя таго, варта запусціць сістэму трансгранічнай электроннай ідэнтыфікацыі і аўтэнтыфікацыі, без якой немагчымая ні трансмежавая лічбавая гандаль, ні электронная камерцыя. Таксама неабходна ўзгадніць цэнтралізаваную сертыфікацыю адпаведных сістэм у дзяржавах-сябрах для забеспячэння іх сумяшчальнасці і эфектыўнага ўзаемадзеяння. І нарэшце, варта разгледзець магчымасць стварэння механізму прыцягнення інвестыцый у развіццё агульнай лічбавай інфраструктуры на тэрыторыі ЕАЭС.
У гэтым кантэксце важна прадугледзець магчымасць стварэння адзінай лічбавай платформы ЕАЭС з улікам вопыту, назапашанага пры стварэнні наяўнай інтэграванай інфармацыйнай сістэмы, і з выкарыстаннем інавацыйных рашэнняў для трансгранічнага абмену дадзенымі паміж дзяржавамі-членамі Саюза па прыярытэтных галінах і рынкам.
Усё гэта выглядае вельмі і вельмі годна, калі б не адно «але». З 2019 г. на працягу ўсяго 2020 г. была праведзена ўсяго адна тэматычная сесія «Лічбавая позва ў ЕАЭС: ініцыятывы і праекты» у рамках Міжнароднага форуму «Лічбавая позва ў эпоху глабалізацыі» ў горадзе Алматы 12 снежня бягучага года. Адзінай надзеяй у гэтай сувязі выступае тое, што краіна, якая арганізавала гэтае мерапрыемства - Казахстан, у наступным годзе прыме старшынства ў ЕАЭС ад Беларусі. Таму цалкам магчыма чакаць, што лічбавая позва вернецца ў якасці сур'ёзнага пункта прыярытэтаў развіцця ЕАЭС на наступны год, тым больш што менавіта рэалізацыя закладзеных у яе планаў можа стаць не проста выхадам у даволі складаны перыяд для саюза, а адным з слупоў яго далейшага эфектыўнага развіцця.
Лічбавая позва Беларусі
На гэтым шляху прыярытэтамі Беларусі застаюцца свабоды перамяшчэння тавараў, паслуг, капіталу і працы. Надзвычай важна стварыць адпаведныя лічбавыя платформы, значна палягчаюць дыстанцыйнае ўзаемадзеянне і садзейнічаюць больш цеснай кааперацыі на прасторы саюза. У гэтай сувязі нельга забываць і пра такія сацыяльных па сваёй сутнасці праектах як, напрыклад, развіццё тэлемедыцыны, якая становіцца надзвычай важным элементам аховы здароўя ў перыяд пандэміі. А спрашчэнне працэдур ажыццяўлення лічбавых трансгранічных пакупак можа спрыяць павелічэнню трансгранічнага гандлю, што ажыццяўляецца бізнесам онлайн, і павышэнню даверу спажыўцоў да трансгранічнай электроннай гандлі ў краінах ЕАЭС.
Лічбавыя рашэння спрашчаюць працэдуры гандлю і адміністравання трансгранічных паслуг і забяспечваюць свабоднае перамяшчэньне тавараў, паслуг і чалавечых рэсурсаў. Прыкладам такіх рашэнняў з'яўляюцца базавыя рэестры - правераныя, афіцыйныя і надзейныя крыніцы асноўнай інфармацыі аб грамадзянах, бізнэсе, кампаніях, транспартных сродках, ліцэнзіях, зямельных участках, будынках, населеных пунктах і дарогах. Яны з'яўляюцца краевугольным каменем лічбавых дзяржаўных паслуг, а іх даступнасць і сумяшчальнасць - ключавы элемент распрацоўкі новых лічбавых паслуг. Яшчэ адным прыкладам з'яўляюцца трансгранічныя дзяржзакупкі. Шматбаковыя пагадненні аб дзяржаўных закупках зніжаюць разрыў паміж долямі імпарту з дзяржаў-удзельніц пагаднення ў дзяржаўным і прыватным спажыванні. Усе гэтыя элементы з'яўляюцца надзвычай важнымі для Беларусі і ўсяго саюза.
У 2021 г. ад ЕАЭС спатрэбіцца не проста прапанаваць працаваць над пытаннямі стандартызацыі і тарыфнага рэгулявання, не проста абмяркоўваць функцыянаванне агульных рынкаў і перспектывы выходзячы на адзіныя рынкі. Трэба прапаноўваць рашэнні, якія маглі б дапамагчы пераадолець негатыўную дынаміку, якая складваецца ўнутры эканомік краін-членаў саюза і на знешніх рынках, усё яшчэ важных для ўсіх краін ЕАЭС. Менавіта развіццё лічбавай позвы можа стаць тым ключом, які адчыніць дзверы ў больш паспяховае будучыню для саюза.
Дзяніс Буконкин, беларускі палітолаг, дырэктар грамадскага аб'яднання «Цэнтр вывучэння знешняй палітыкі і бяспекі»