Праціўнікі Расіі выкарыстоўвалі постаць Аляксея Навальнага і назапашанае за пандэмію незадаволенасць людзей, каб прасунуць свае інтарэсы, адзначыў прэзідэнт Расіі Уладзімір Пуцін. У пачатку лютага прыхільнікі апазіцыйнага блогера адмовіліся ад правядзення новых няўзгодненых акцый да вясны, патлумачыўшы гэта рызыкай «усеагульнага расчаравання» удзельнікаў. Пры гэтым кіраўнік сеткі рэгіянальных штабоў Леанід Волкаў заявіў, што дамагацца вызвалення Навальнага будуць «знешнепалітычнымі мэтадамі». Пра што кажа такая змена прыярытэтаў, і якіх дзеянняў можна чакаць ад апазіцыі ў далейшым, прааналізаваў кіраўнік Цэнтра палітэканамічныя даследаванняў Інстытута новага грамадства Васіль Колташов.
Калі ў ЗША і ЕС існуе нейкі план галоўнага «каляровага» перавароту на прасторы былога СССР, то ён тычыцца Расіі. Нідзе ў былых савецкіх рэспубліках парадак пасля Майдана не з'яўляецца устойлівым, а знешні ўплыў - забяспечаным да таго часу, пакуль існуе самастойная Расія. Таму няўдача на расейскім фронце мае вялікае значэнне для старых лідэраў сусветнай сістэмы, а гэта шмат што змяняе ў еўразійскім працэсе.
Студзеньскі правал апазіцыі
Якія стаяць за Аляксеем Навальным ўплывовыя заходнія колы не прынялі б рашэнне пра яго вяртанне ў Расію, калі б маглі прадбачыць такі правал. Яны наўрад ці маглі выказаць здагадку, што казачны палац з фільма апынецца толькі бетоннай вілы, дзе ніякіх цудаў раскошы няма. Яшчэ менш яны, мабыць, чакалі, што план разгортвання пратэстнай кампаніі ў некалькі этапаў павернецца яе згортваньнем ад этапу да этапу, і замест узыходжання будзе спад. Менавіта гэта і адбылося. Але нават зрушэнне акцэнтаў у агітацыі не дапамагло.Па выніках вельмі дзіўнай акцыі 31 студзеня пайшла хваля публікацый у ліберальнай прэсе і блогераў The асяроддзі пра суровасць паліцыі і Росгвардии. Адсюль можна зрабіць выснову аб тым, што ўсё гэта - спроба зрушыць акцэнт з відавочна няўдалай акцыі; ніякага ўзрастання колькасці ўдзельнікаў не было відаць, а такім чынам, варта было чакаць згасання пратэсту. Такая перспектыва стала больш чым відавочнай. Таму многія празаходнія і заходнія медыя сталі з падвоенай сілай працаваць на эмоцыі, ставячы акцэнт не на колькасці удзельнікаў, не на змесце іх сходу (не вельмі зразумелай пасля таго як высветлілася, што казачны палац - гэта толькі бетон), а на тэме суровасці затрыманняў.
У рэальнасці пра асаблівую суровасці наўрад ці можна было сур'ёзна гаварыць: насуперак мноству правакацый, праваахоўнікі яшчэ раз прадэманстравалі карэктнае выкананне сваёй функцыі. У тых жа ЗША паліцыя дзейнічае куды больш жорсткім. Не сталі ў Маскве паўтараць і памылку сваіх беларускіх калегаў, якія зрабілі стаўку на жорсткасць падаўлення. Па сутнасці, падаўлення пратэсту ў Расеі не было. Віной таму - зусім не тое ўспрыманне Навального ў грамадстве, чым тое, якое хацелі б яго патроны.
Іншая асоба самаабвешчанага правадыра
З-за правалу інфармацыйнай кампаніі «Палац» і ў сілу сваіх заклікаў да «цывілізаваным краінам», дзе ў «сумленных выбарах» удзельнічаюць нават выбаршчыкі XIX стагоддзя, увесці новыя санкцыі ў адносінах да Расіі, у грамадскай думцы ліберальныя змагары набылі вобраз нацыянальных здраднікаў. Таму велізарны лік грамадзян ўспрымала ініцыююцца празаходняй апазіцыяй пратэсты як спробу паўтарыць ўкраінскі Майдан (а хіба не так?). Кажучы інакш, яны ўспрымалі паліцыю і Нацгвардию як абаронцаў нацыянальных інтарэсаў ва ўмовах, калі Захад і блізкія яму элітарныя колы ў краіне рыхтуюць каляровы пераварот.
Гэта не была сітуацыя ваганняў, што назіралася ў Беларусі ў канцы лета і ўвосень 2020 г. Тады спатрэбілася збліжэнне мясцовых уладаў з Расіяй (адмова ад канфлікту і пашырэнне супрацоўніцтва), кампанія выкрыцця Святланы Ціханоўскі і іншых марыянетачных лідэраў мясцовай празаходняй нацыянал-ліберальнай апазіцыі, каб маса грамадзян ўсвядоміла пагрозу. У Расіі правал апазіцыі быў імгненным.
Усё гэта кажа і пра падзеленасці расійскага грамадства, але толькі малая яго частка ўхваляе неаліберальнага празаходнюю партыю. Большасць ставіцца да яе без адабрэння, а многія нават адкрыта бачаць у ёй варожасць сваім інтарэсам.
Шмат у чым такі вынік ўкраінскай «рэвалюцыі годнасці» і апусканні яе ў 2020 г. у яшчэ большую разруху, у той час як у Расіі назіраліся прагрэсіўныя змены. Яны тычыліся кіравання эканомікай, сацыяльнай палітыкі, а таксама паступовай ачысткі кіраўніцкай сістэмы дзяржавы ад неаліберальных кадраў. Нарэшце, важным мяжой было прыняцце паправак у Канстытуцыю. Матывы якія галасавалі «за» расейцаў штаб ліберальнай апазіцыі, падобна, наогул не аналізаваў.
Дрэнная абарона Навальнага
У гэтай сітуацыі Навальны ці ледзь мог разлічваць на выгадны судовы вердыкт. Пасля яго арышту ў аэрапорце ён, магчыма, яшчэ верыў у абяцаны яму ўздым барацьбы, а можа, і хуткае вызваленне. Але ў лютым прыйшоў час зусім іншых думак, навеяных ўжо правалам кампаніі.Па выніках суду ў многіх назіральнікаў узнікла ўражанне, што Аляксей Навальны спецыяльна парушаў да шпіталізацыі ў Расіі правілы ўмоўна-асуджаных. Гэта відавочна была частка вялікай стратэгіі (можа быць, далёка не яго асабістай), якая абярнулася фіяска. У выніку як юрысты і абяцалі, так і здарылася - паколькі ён парушаў выпрабавальны тэрмін і рабіў гэта сістэмна, судовае рашэнне аб тэрміне рэальным тут было цалкам лагічным. Навальны на гэтыя прэтэнзіі ФСВП адказаць змястоўна нічога не мог, і на судзе гэтую пазыцыю ня абараняў. Ды яна і не была важная для яго палітычна. Іншая справа, што гэтая палітычная гульня аказалася дарэмнай выніку не атрымалася, а праблемы паўсталі.
Цікава, што абарона блогера-палітыка таксама не належала пытання пра прычыну неявок падабароннага да шпіталізацыі і акрамя яго знаходжання ў Германіі. У ранейшых прамовах Навальны казаў, што яго "парушэньне" складаецца нібыта ў тым, што ён у несвядомым выглядзе трапіў у ФРГ. Аднак ФСВП Навального ў перыяд хворасці не выклікала. Зноў жа, выходзіла, што тое была яго стаўка ў гульні і склалася гульня ўдала, юрыдычныя тонкасці не мелі б значэння. Але ў гульні гэтай не было сапраўднага аналізу, усё было авантурна і па выніку - па-дурному. Пра гэта Навальный напэўна будзе вымушаны разважаць у бліжэйшыя месяцы. Відавочна, палітык і яго патроны не разумелі логікі развіцця грамадскага працэсу ў Расіі; ім для поспеху не дастала ня яшчэ аднаго інфармацыйнага рэсурсу, а чагосьці фундаментальнага.
Нагода зірнуць на ўсё інакш
Час пакажа. Можа быць, Навальный здагадаецца, што нявыхад мас па яго закліку на вуліцу - гэта не выстаяла перад крыкам пасіўнасць, а свядомае рашэнне. Гэта дзеянне. Калі ён зразумее гэта, то зразумее і тое, што дарэмна гуляў сваім лёсам. Ён павінен ведаць, што аб'ектыўных прычын для неявок, а гэта 7 парушэнняў да шпіталізацыі ў 2020 г., у яго не мелася. Ведае ён і тое, што названыя ФСВП 60 парушэнняў у ранейшыя гады ўмоўнага асуджэння таксама былі часткай гульні. А нейкага новага справы супраць Навальнага няма. Усё старое, і толькі парадак адбыцця пакарання за эканамічныя злачынствы змяняецца.
Аднак ёсць над чым падумаць і астатнім. Правал кампаніі пратэсту ліберальнай апазіцыі многае мяняе на еўразійскай прасторы. Бо цяпер усе працэсы ў вялікай міжнароднай гульні могуць разгарнуцца ў зваротным кірунку.
Гэта будзе азначаць ня наступ Майдане, а націск на «каляровыя» - празаходнія нэаліберальныя рэжымы. Ўзрасці можа таксама эфектыўнасць адлюстравання новых «рэвалюцый годнасьці" па ўкраінскім узоры. Але тут ключавым з'яўляецца курс, які гатовыя праводзіць ўлады тых ці іншых постсавецкіх дзяржаў.
Фундаментальны выснову для Еўразіі
У разгар грамадзянскай вайны на Украіне, у 2014 г., некаторыя аналітыкі папярэджвалі: калі Расія дасць ЗША і ЕС ўзяць гэтую краіну пад свой кантроль, то непазбежны экспарт «каляровай рэвалюцыі» ў іншыя дзяржавы. Яе лагічна было чакаць і ў Маскве. Знешняе бітва для Расіі павінна было стаць унутраным, бо вонкавым-то яно з'яўлялася толькі геаграфічна. За нейтралітэт у ім павінна была панесці пакаранне і Беларусь, якая ў 2020 г. атрымала свой дырыжуемы звонку майдан. Тут падтрымка Масквы не дазволіла яму перамагчы, але гэта не пазбавіла Расію ад спробы празаходніх лібералаў-апазіцыянераў арганізаваць захоп улады.
Падзеі ўнеслі яснасць там, дзе палітыкі не хацелі б разбірацца. Аднак авантурнасць навальнистской кампаніі ў пачатку 2021 г. у Расеі мела свае наступствы. Галоўнае з іх - агульная няўдача Майдана ў Расіі, дзе маса насельніцтва адмовілася падтрымліваць апазіцыянераў-заходнікаў. Зусім ня на карысць пратэсту пайшло ўзмоцненае увагу да яго заходняй прэсы, а таксама з'яўленне на «гістарычным» судзе над Навальным шматлікай дэлегацыі замежных дыпламатаў. Нарэшце, расійскае грамадства ўспрымала гэта зусім не так, як хацелі б на Захадзе
Некалі зіяў «град на ўзгорку», амерыканская сістэма ўлады (алігархія, якая выдае сябе за дэмакратыю) і паспяховая эканоміка (якая выдаецца за вольную рынкавую мадэль) - усё гэта аказалася цяпер руінамі. Таму, калі прыхільнікі «каляровай рэвалюцыі» сталі больш актыўна паказваць на «нармальныя краіны» як узор для Расіі, гэта спрацавала супраць іх. Грамадзяне не аказалі і не маглі аказаць падтрымкі акцыях, абвешчаных аўтарытарным штабам Навальнага. Майдан праваліўся. Праваліўся з трэскам. Гэта здарылася таксама дзякуючы сацыяльна-патрыятычным зменаў, якія пачаліся ў Расіі ў апошнія гады.
Па сутнасці, план Майдана быў канчаткова пахаваны ў гадзіну прыняцця паправак у Канстытуцыю, але арганізатары аддалі перавагу гэтага не заўважаць. Яны наўрад ці зробяць высновы і з далейшага.
Гэта далейшае можна апісаць як зваротны рух: у краінах, дзе ва ўладзе знаходзяцца празаходнія нацыянал-лібералы (якія прыйшлі да ўлады і ў выніку пераваротаў) сілы, яны будуць гэтую ўладу губляць. Апазіцыя ў дачыненні да іх палітыкі будзе ўзмацняцца і выказвацца найбольш ясна, бачачы іншы шлях у расейскай палітыцы і паглыбленні еўразійскай інтэграцыі. Несумненна, мы яшчэ ўбачым палітычны крызіс на Украіне, так як у Еўразіі адбыўся галоўны няўдалы Майдан - да фіяска прыйшла празаходняя апазіцыя ў Расеі. Гэта змяняе расстаноўку сіл, у тым сэнсе, што лагер «каляровых рэвалюцый» аказваецца ўсё больш слабым. Ён кінуў велізарныя рэсурсы ў бітву за разварушванне сітуацыі ў Расеі, і не дамогся нічога.
Васіль Колташов, кіраўнік Цэнтра палітэканамічныя даследаванняў Інстытута новага грамадства