З канца лютага Арменію ахапілі масавыя акцыі пратэсту супраць дзейных уладаў. У адказ прэм'ер-міністр Нікол Пашынян таксама правёў шэраг масавых акцый і абвясціў аб планах правесці датэрміновыя парламенцкія выбары і канстытуцыйны рэферэндум. У інтэрв'ю «Евразия.Эксперт» дырэктар Інстытута Каўказа, палітолаг Аляксандр Іскандаран ацаніў перспектывы развіцця канфлікту улады і апазіцыі і ўнутрыпалітычны сэнс скандальных заяў армянскага лідэра аб расійскіх узбраеннях.
- Аляксандр Максович, у чым прычына масавага незадаволенасці грамадзян і якіх мэтаў дамагаюцца лідэры апазыцыі?
- Масавыя пратэсты пачаліся адразу пасля заканчэння вайны. Гэтыя пратэсты былі спачатку вынікам шоку, які ўзнік пасля паразы ў другой карабахскай вайне, далей яны пачалі афармляцца ў палітычны фармат. Было створана аб'яднанне 17 апазіцыйных палітычных партый, якія гэты рух узначалілі.
Паступова фармуецца нейкі аналаг народных франтоў, то ёсць аб'яднанне вельмі многіх палітычных (а часта і не палітычных) людзей і структур - ад царквы да акадэміі навук, ад універсітэцкіх выкладчыкаў да акцёраў, журналістаў і гэтак далей. Мэтай гэтага руху з'яўляецца адхіленне ад улады цяперашняга ўрада.
Гэты пратэст паступова структуруецца і ў апошнія два тыдні, пачынаючы прыкладна з 20 лютага, ён прымае форму мітынгаў, якія становяцца зацяжнымі. Некалькі дзён звычайна рэалізуецца вялікі мітынг і шэсце па горадзе, перакрываюцца вуліцы. Усё гэта даволі традыцыйныя для Арменіі формы палітычнага пратэсту. Для Арменіі наогул характэрна ўплыў на палітыку з вуліцы, гэта значыць не толькі з боку парламента, але і з боку пазапарламенцкай апазіцыі. Працэс афармлення такога пратэстнага фармату мы зараз назіраем і, думаю, што будзем назіраць яшчэ. У грамадстве сабралася даволі шмат незадаволенасці цяперашняй уладай, асабліва пасля вайны. Але гэта не азначае, што няма падтрымкі ўладаў, яна таксама ёсць, мітынгі ў падтрымку ўрада Пашынян ёсць таксама.
- Крытыка прэм'ер-міністра Арменіі Нікола Пашынян ў адрас расейскіх комплексаў «Іскандэр» выклікала шырокі рэзананс, але пазней кіраўнік дзяржавы прызнаў, што быў няправільна інфармаваны. Як дадзеная сітуацыя паўплывала на ўнутрыпалітычную сітуацыю і ўзаемаадносіны з Расеяй, якія высновы можна зрабіць з сітуацыі, якая склалася?
- Тыя фразы, якія спадар Пашынян сказаў у сваім інтэрв'ю, на мой погляд, да адносін з Расіяй і ацэнцы якасці расійскага ўзбраення не маюць ніякага дачынення, гэта чыста ўнутрыпалітычны дыскурс. Да гэтага было інтэрв'ю з былым прэзідэнтам Арменіі Сержам Саргсянам, які фактычна абвінавачваў Пашынян і яго ўрад у паражэнні ў вайне і, пералічваючы розныя памылкі, якія, на яго думку, здзейснілі члены цяперашняга ўрада, у ліку іншага ён назваў і тое, што «Іскандэры »не былі выкарыстаны правільна падчас вайны. Кантэкст гэтага выказвання зразумелы зусім кожнаму жыхару рэспублікі Арменіі.
Справа ў тым, што «Іскандэры» былі набыты Арменіяй падчас прэзідэнцтва Сержа Саргсяна. Арменія - першая краіна ў свеце, якая набыла «Іскандэры», што было прадметам гонару тагачаснага ўрада, а цяпер ён убачыў, што яны не былі выкарыстаныя, і гэта было абвінавачванне ў бок Пашынян. Пашынян, апраўдваючыся (а ён чамусьці палічыў патрэбным даваць адказнае інтэрв'ю), сказаў нешта ў такім духу, што «Іскандэры» былі недастаткова добрыя для выкарыстання іх у час гэтай вайны. Прадстаўнік генеральнага штаба, па паведамленнях прэсы, пасмяяўся над гэтай заявай, якое сапраўды выглядала даволі эмацыйна і не вельмі дарэчы, і гэта ператварылася ў палітычны тэзіс, хоць гэта ўнутрыпалітычныя армянскія рэаліі, да рэальнага асэнсаванню стратэгічных наступстваў выкарыстання таго ці іншага ўзбраення гэта не мае ніякага адносіны.
- г.зн. 1 сакавіка Нікол Пашынян на мітынгу сваіх прыхільнікаў прапанаваў правесці ў краіне рэферэндум па змене формы праўлення. Што стаіць за гэтай ініцыятывай, і якія яе магчымыя наступствы?
- Гэта можа здарыцца, у Арменіі даволі шырока абмяркоўваюцца недахопы цяперашняй Канстытуцыі, закона аб выбарах. Адным са спосабаў пераадолення вострага палітычнага крызісу з'яўляецца абмеркаванне змен Канстытуцыі.
У рэшце рэшт, да коронавируса ў Арменіі меркаваўся рэферэндум па змене некаторых паўнамоцтваў Канстытуцыйнага суда, гэта значыць па пытаннях, якія мелі значна меншае значэнне, чым змяненне ўсёй Канстытуцыі. Чаго б цяпер пра гэта не загаварыць?
Праблема, якая стаіць перад Арменіяй, носіць палітычны сэнс, а не легальны, тут справа далёка не толькі і не столькі ў тым, што напісана на паперы, як у тым, якая палітычная сітуацыя. У нас, як і ва ўсіх постсавецкіх краінах, праблемы ляжаць не ў легальнай сферы, а ў палітычнай сферы.
Палітычны крызіс, шырокае незадаволенасць, то элітнае паўстанне, пра які я казаў, пазбегнуць тым, што будуць зменены законы, мне здаецца складаным. Але гэта можа адбыцца.
- Наколькі грамадзяне Арменіі гатовыя падтрымаць змены ў Канстытуцыі?
- А гэта мы. Наўрад ці Арменія складаецца запар з юрыстаў і спецыялістаў па канстытуцыйным праве, тут будзе зноў нейкі элемент пацверджання або адрыньвання ўрада і таго, што кажа ўрад. На сённяшні дзень не вельмі добра зразумела, што менавіта будзе мяняцца, і якія менавіта законы будуць прапаноўвацца да змены. Я нават не стаў бы цяпер сцвярджаць, будзе ці няма наогул гэты рэферэндум, пра гэта казаць пакуль рана.
- Армянскі прэм'ер таксама анансаваў правядзенне датэрміновых выбараў у парламент. Ці дазволіць гэта стабілізаваць сітуацыю ў краіне?
- Я не думаю. Можа быць, яно дазволіць змяніць некалькі сітуацыю ў краіне. Гэта гісторыя пра тое, як бы зладзіць выбары, каб застацца ва ўладзе. Парламент можа быць менш дробавым, можа быць больш дробавым (там можа быць больш дробных апазіцыйных партый). Калі ён будзе зменены, з меншай фракцыяй кіруючай партыі ён можа быць па-іншаму пабудаваны. Урэшце, думаць, што гэта зменіць сітуацыю з легітымнасцю ўрада, слабасцю дзяржаўных інстытуцый, недастатковай развітасцю палітычных партый, слабой інстытуцыяналізацыі, з супярэчнасцю паміж ваенным кіраўніцтвам і кіраўніцтвам краіны - складана, асабліва правёўшы адны выбары. Гэта больш складаная задача.
Гутарыла Марыя Мамзелькина