Гераічны тульскі танкіст Васіль Іванавіч Зайцаў пакінуў цудоўныя ўспаміны аб сваёй перадваеннай і ваеннай жыцця. У іх ёсць шмат чаго, чаго нам цяпер так не хапае ў апавяданнях пра той час - адсутнасць пафасу і адчуванне канфесіяналы. Ён нібы самому сабе пераказваў яшчэ раз усё тыя падзеі. Таму ў нас зараз фактычна ёсць рэдкая магчымасць пагутарыць з чалавекам, які быў на той страшнай вайне з першых і да апошніх дзён. Ваяваў, шукаў сям'ю, быў паранены, здзейсніў подзвіг - падзей на цэлае жыццё, а гэта ўсяго-то чатыры гады.
12 лютага споўніцца 110 гадоў з дня нараджэння Героя Савецкага Саюза Васіля Іванавіча Зайцава.
якая не адбылася вяселле
Нарадзіўся Васіль Іванавіч Зайцаў 12 лютага 1911 года ў вёсцы Каверын цяперашняга Ясногорск раёна. Бацька Іван Мацвеевіч па прафесіі быў фармоўшчыкам-ліцейнікам. Да рэвалюцыі працаваў у Маскве і Туле, пасля Грамадзянскай вайны толькі ў Туле, з 1926 года - на зброевым. Мама Аляксандра Міхайлаўна ўвесь гэты час заставалася ў вёсцы, вяла гаспадарку з дапамогай дзяцей. А іх у сям'і ні шмат, ні мала - восем чалавек. Дык вось і жылі. Бацька ўвесь час на заробках, дадому наведваўся толькі зрэдку.
Аляксандра Міхайлаўна памерла ў 1930 годзе. Пасля чаго бацька парваў з вёскай, і ўся сям'я пераехала ў Тулу. Пасля вайны Іван Мацвеевіч жыў у доме 88 па праспекце Леніна. Двое братоў і чатыры сястры працавалі на зброевым заводзе. Брат Мікалай, 1924 года нараджэння, загінуў у баях за Віцебск ужо ў 1941 годзе.
Васіль Зайцаў, як самы старэйшы, пераехаў да бацькі ў Тулу значна раней - яшчэ ў 1926 годзе. Вырашылі, што ён будзе працаваць і вучыцца. Скончыў дзесяцігадовую працоўную школу другой ступені імя Камінтэрну, а вось з працай доўга не складалася. У той час яшчэ была высокай беспрацоўе, а праз біржу працы давалі напрамкі толькі на разавыя працы. Нарэшце, у 1929 ўдалося паступіць спачатку вучнем, потым слесарам на фабрыку «Фенікс», пасля «Туласантехника».
У 1932 году прызвалі ў армію, і па партыйнай мабілізацыі накіравалі курсантам Арлоўскай бранятанкавай школы. Разам з Зайцавым паехалі дваццаць туляков.
Пасля заканчэння школы з'ехаў служыць у Бердичев. Камандаваў танкам ў механізаваным паліцу 3-ці Бесарабскай кавалерыйскай дывізіі, з кастрычніка 1935-га - танкавым узводам. Прыняў удзел у Кіеўскіх манеўрах, якія Васіль Іванавіч назваў у сваіх успамінах «знакамітымі». І сапраўды - гэта былі найбольш маштабныя з усіх манеўраў,
якія праводзіліся ў Савецкім Саюзе ў перадваенныя гады. Пасля іх заканчэння Зайцаў з'ехаў да новага месца службы ў Ізяслаўль.
У пачатку кастрычніка 1937 года полк паднялі па трывозе, пагрузілі на платформы і адправілі ў цэнтр Расіі. Усе доўга заставаліся ў недасведчанасці прычын і канчатковага пункта гэтага нечаканага падарожжа, пакуль платформы ня падалі пад разгрузку ў Калузе. Полк пераўтварылі ў 2-й танкавы батальён, які ўвайшоў у склад 13-й танкавай брыгады.
Да таго часу, вясной 1937 году, ён пазнаёміўся ў Ізяслаўлі са сваёй будучай жонкай Раісай Драбчук.
Улетку 1939-га перакінулі ў Забайкальскі ваенная акруга, з гатоўнасцю ў любы момант выступіць у раён баёў на Халхін-Голе. Аднак ўзброенае сутыкненне скончылася без іх удзелу.
Першыя дэзерціра
2 мая 1941 гады ён выехаў для паступлення ў акадэмію ім. Фрунзе.
Здаўшы паспяхова іспыты, ён быў залічаны слухачом акадэміі на першы курс і прыступіў да рэгулярных заняткаў. У адным патоку займалася знакамітая лётчыца Марына Расковой, удзельніца рэкорднага па далёкасці пералёту разам з Валянцінай Грызадубавай і Палінай Асіпенкі. Усе яны сталі першымі жанчынамі, якім быў прысвоена званне Герояў Савецкага Саюза. У 1943 году Марына Раскавой трагічна загінула ў авіякатастрофе.
(Фота: Марына Раскавой)
У акадэміі жыццё працягвалася як звычайна. Але ў хуткім часе на фронт адправілі лётчыкаў, артылерыстаў. Не бралі толькі танкістаў і пяхотнікаў. Слухачы акадэміі кожны дзень доўга стаялі каля карты з сітуацыяй на франтах. Было горка і крыўдна, што Чырвоная Армія працягвае адступаць, што яна не ў стане спыніць ворага. Просьбы адправіць на фронт камандаванне акадэміі рашуча ахоплівала. Казалі: прыйдзе час, пашлюць туды, куды трэба.
На Маскву пачаліся штодзённыя налёты авіяцыі праціўніка. Курсанты ноччу дзяжурылі ў разліках на дахах, а днём займаліся.
Эвакуацыя ў Ташкент
Групы слухачоў акадэміі перадаваліся ў распараджэнне генеральнага штаба і былі накіраваныя для будаўніцтва абарончых рубяжоў на шляхах наступу ворага. Васіль Іванавіч Зайцаў у ліку трыццаці чалавек выязджаў у Сталінград для будаўніцтва мяжы на рацэ Дон. У Куйбышаў дабіраліся цягніком. Па дарозе бамбілі, абстрэльвала артылерыя. На шчасце, абышлося без страт.
Нарэшце атрымаў вестку ад сваёй сям'і. Жонка з дзецьмі знаходзіліся ў горадзе Боготол Краснаярскага краю.
У пачатку студзеня Васіль Іванавіч прыбыў у акадэмію ў Ташкент. Пасля дзесяцідзённага каранціну з радасцю вярнуўся ў Маскву. Па шляху яшчэ змог выехаць да сям'і ў Боготол і перавезці яе ў горад Пласт пад Чэлябінскам да маці і сястры, якія пасля доўгіх пакут аселі тут.
Жонцы прыйшлося нямала перажыць. Па дарозе ў яе выцягнулі усе грошы, дакументы і рэчы. Таму яна і не змагла даехаць да родных мужа ў Туле. Застаючыся з сем'ямі іншых афіцэраў, якія ўтрымлівалі яе, пакуль муж не адшукаў нарэшце і перадаў грошы.