11 сакавіка 2021 г. спаўняецца роўна 10 гадоў аварыі на Фукусіме. Землятрус і цунамі прывялі да пашкоджання сістэм астуджэння на чатырох з шасці рэактараў АЭС «Фукусіма-дайити», а затым да выбухаў і распаўсюджванню радыеактыўнага забруджвання. У 2016 г. мінэканомікі Японіі ацаніла шкоду ад ядзернай аварыі ў $ 195 мiльярдаў, з тых часоў выдаткі толькі выраслі.
Катастрофа для мірнага атамуЛіквідацыяй аварыі займаюцца дагэтуль - урад Японіі лічыць, што ўтылізацыя радыеактыўных адходаў пасля аварыі абыйдзецца ў суму да $ 6 млрд і будзе скончана да сярэдзіны стагоддзя. Але гэта толькі радыеактыўны смецце, назапашаны за 10 гадоў. Акрамя яго ёсць яшчэ разбураныя рэактары, якія ўяўляюць сабой тысячы тон высокарадыёактыўных адходаў, а таксама забруджаная вада. Мінулай восенню намер японскіх уладаў пачаць скід гэтай вады ў акіян выклікала міжнародны скандал. На працягу некалькіх гадоў з пашкоджаных рэактараў штодня выпампоўвалі сотні тон радыёактыўнай вады, але ў 2022 годзе ёмістасці для яе захоўвання запоўняцца. Часткова гэтая вада вычышчаная, аднак радыеактыўны трыцій адфільтраваць немагчыма, а значыць, гэта ўжо вадкія радыеактыўныя адкіды.
Тым часам рыбакі ў берагоў Японіі вылоўліваюць радыеактыўныя рыбу.
Пасля аварыі ўрад Японіі адмяніла стратэгічны план, які прадугледжваў выпрацоўку 53% электраэнергіі за кошт АЭС да 2030 г. Большасць атамных станцый у краіне не эксплуатуюцца, і частка гэтых магутнасцяў вымушана заменены вуглём. Але Японія ратыфікавала Парыжскае пагадненне па клімаце і заявіла аб вугляроднай нейтральнасці да сярэдзіны стагоддзя, што запатрабуе адмовы ад выкапнёвага паліва. Нягледзячы на ў часе дыскусію, ці магчыма выканаць кліматычныя мэты без атамнай энергіі, урад не спяшаецца зноў будаваць АЭС. У стратэгічным плане па выкананні Парыжскага пагаднення ўрад Японіі кажа пра «зніжэнні долі атамнай энергіі настолькі, наколькі гэта магчыма», а таксама пра прыярытэт для аднаўляльных крыніц энергіі. У 2019 г. дзель атамнай энергіі ў Японіі склала 6%, а доля аднаўляльных крыніц - каля 19%. Фактычна ад таго, наколькі паспяхова будзе развівацца аднаўляльная энергетыка, залежыць існаванне атамнай энергетыкі.
Закат атамнай энергетыкіАварыя на Фукусіме не прывяла да істэрычных закрыцця АЭС па ўсім свеце. Некалькі краін перадумалі будаваць рэактары, яшчэ некалькі вырашылі крыху раней адмовіцца ад атамнай энергіі - але ў цэлым такія планы былі і да Фукусімы. І звязаныя яны не столькі са страхам аварый, колькі з дарагоўляй гэтага віду энергетыкі, уключаючы нявызначаную да канца кошт абыходжання з ядзернымі адкідамі. Найбольш паказальны прыклад - Германія, дзе ў 2022 г. выключаць апошнюю атамную станцыю. Два дзесяцігоддзі таму ў адной з найбуйнейшых эканомік свету "мірны атам" забяспечваў каля траціны патрэбаў у электраэнергіі, сёння гэтую долю з запасам перакрываюць нямецкія станцыі на аднаўляльных крыніцах энергіі. Рашэнне аб адмове ад атамнай энергіі з'явілася ў Нямеччыне яшчэ на рубяжы XXI стагоддзя. Быў зацверджаны план паэтапнага вываду рэактараў з эксплуатацыі, у якім зафіксавалі, колькі энергіі дазваляецца выпрацаваць таму ці іншаму рэактара да закрыцця, зыходзячы з меркаванняў ядзернай бяспекі.
Незадоўга да ядзернай аварыі ў Японіі канцлер Меркель дамовілася з нямецкімі энергакампаніі аб адтэрміноўцы вываду атамных станцый з эксплуатацыі. Але аварыя ў Японіі гэтыя дамоўленасці анулявала і вярнула да жыцця старыя планы, зацверджаныя за 10 гадоў да Фукусімы.
Па сутнасці, мы прысутнічаем пры глабальным заходзе атамнай прамысловасці - усе краіны, раней прыводныя ў прыклад бяспечнага выкарыстання атамнай энергіі, з той ці іншай хуткасцю ад яе адмаўляюцца. Найбуйнейшая ў свеце па сваім аб'ёме амерыканская атамная энергетыка уступае ў эпоху масавага і надзвычай дарагога вываду рэактараў з эксплуатацыі, пры гэтым на замену амаль нічога не будуюць. У Францыі, якая мела адзін з найбуйнейшых паказчыкаў у свеце па долі АЭС у выпрацоўцы энергіі (звыш 70%), планы вываду з эксплуатацыі атамных станцый ёсць, а планаў іх замены няма. У французскай кліматычную стратэгіі акцэнт робіцца не на новыя АЭС, а на аднаўляльныя крыніцы энергіі. Японія, дзе да Фукусімы каля паловы энергіі выраблялі на рэактарах, цяпер хоча знізіць долю атамнай энергіі наколькі магчыма.
Зараз і ў Расіі!Зараз вы здзівіцеся, але нават у Расіі развіццё атамнай энергетыкі амаль спынілася.
«Расатам» эксплуатуе 11 атамных станцый у Расіі, на якіх працуе 37 рэактараў. Акрамя таго, на Чукотцы эксплуатуецца плывучая атамная станцыя «Акадэмік Ламаносаў» з двума малымі рэактарамі КЛТ-40. У 2020 годзе доля АЭС Расеі ў выпрацоўцы электраэнергіі склала каля 20%.
Плывучая атамная станцыя стала заменай для старой Билибинской АЭС, дзе першы рэактар быў спынены у 2019 годзе, а яшчэ тры рэактара павінны быць спыненыя да 2025 г. Спецыялісты атамнай прамысловасці сцвярджалі, што яе эксплуатацыя надзвычай дарога.
Плывучая атамная станцыя павінна была з'явіцца яшчэ ў 2008 г., будаўніцтва зацягнулася больш чым на 10 гадоў. Эколагі неаднаразова называлі гэты праект «плывучы Чарнобыль" з-за боязі ў сферы бяспекі і ядзернага нераспаўсюджання.
У 2020 г. у стадыі будаўніцтва знаходзіліся тры рэактара на Курскай і Ленінградскай станцыях. Гэтыя энергаблокі будаваліся як замена старым рэактарах чарнобыльскага тыпу (РБМК-1000), якія паступова выводзяцца з эксплуатацыі. На Ленінградскай АЭС першы рэактар РБМК-1000 быў спынены ў канцы 2018 г., другі - у канцы 2020 г. Два пакінутых старых рэактара плануецца спыніць ў 2025 г. Для замены ўжо пабудавана два новых рэактара ВВЭР-1200, аднак не ясна, ці будзе будавацца замена трэцяга і чацвёртага рэактараў.
На Курскай АЭС у эксплуатацыі знаходзіцца чатыры блока чарнобыльскага тыпу. Першы плануецца спыніць у канцы 2021 г., другі - у 2024 годзе, а яшчэ два - у 2028 і 2030 гг. Для замены з 2018 г. будуюцца два рэактары праекта ВВЭР-то і (грунтуецца на тэхнічных рашэннях ВВЭР-1200). Гэтак жа, як і ў выпадку з Ленінградскай АЭС, не ясна, ці будуць будавацца новыя блокі.
Вывад АЭС з эксплуатацыі ўяўляе сабой значную тэхналагічную і фінансавую задачу, да вырашэння якой толькі прыступаюць ў Расіі. Пакуль спынена 8 рэактараў і да 15 будзе спынена ў наступныя 10 гадоў. Дакладны кошт вываду з эксплуатацыі АЭС невядомая. Расійская атамная прамысловасць лічыць, што зможа выводзіць з эксплуатацыі АЭС «на дзясяткі адсоткаў танней», чым $ 10 млрд за рэактар.
А ёсць яшчэ і ядзерныя адкідыУ Расіі назапашана больш за 500 млн т радыеактыўных адходаў, уключаючы больш за 1 млн т ўранавых адыходаў, часткова нямецкага паходжання. Акрамя таго, назапашана да 25 000 т выкарыстанага паліва з АЭС. Атамная прамысловасць плануе перапрацаваць гэта паліва, каб вылучыць ядзерныя матэрыялы для паўторнага выкарыстання. Аднак у Расеі мала магутнасцяў для перапрацоўкі, таму гэты працэс зойме некалькі дзесяцігоддзяў. Таксама, не да канца ясна, у чым мэта перапрацоўкі, так як для паўторнага выкарыстання ядзерных матэрыялаў патрэбныя бридерные рэактары, а іх у Расіі ўсяго два. Адзін з двух надзвычай стары, а другі быў закладзены ў чарнобыльскія часы і з'яўляецца чэмпіёнам па працягласці будаўніцтва, якое перавысіла сярэдняе ў свеце ў тры разы. Акрамя гэтага, перапрацоўка паліва АЭС - вельмі экалагічна шкодны працэс, у выніку якога з'яўляецца ў сотні разоў больш радыеактыўных адходаў.
У Расеі вельмі цяжка ўздзейнічаць на ўлады, калі гаворка ідзе пра атамную энергетыку, - экалагічныя актывісты знаходзяцца пад пастаянным ціскам, а крытыка атамнай энергіі прыраўноўваецца ўладамі да процідзеяння дзяржаўным інтарэсам. Напрыклад, прычынай унясення першай у Расіі экалагічнай арганізацыі ў рэестр замежных агентаў стала арганізаваная эколагамі кампанія супраць будаўніцтва Балтыйскай АЭС. Следствам гэтай сітуацыі з'яўляецца вельмі слабы дзяржаўны кантроль за атамнай прамысловасцю. Цікава, што слабы атамны нагляд быў названы адной з галоўных прычын аварыі на Фукусіме, так як на працягу многіх гадоў інспекцыі на атамных станцыях праходзілі толькі фармальна, а дакументы фабрыкаваліся. У «Расатама» у Расеі асаблівы статус стратэгічна важнай карпарацыі, набліжанай да прэзідэнта Пуціна. Савет дзяржкарпарацыі ўзначальвае былы дырэктар Сяргей Кірыенка, кіраўнік сёньня з адміністрацыі прэзідэнта унутранай палітыкай краіны.
Такое становішча дзяржкарпарацыі тлумачыцца не толькі тым, што яна ўключае ў сябе акрамя грамадзянскай яшчэ і ваенную атамную прамысловасць. Але і асаблівай «геапалітычнай» роляй, бо продаж рэактараў і ядзернага паліва - значны інструмент уплыву.
атамная ўплыў«Расатам» сцвярджае, што будуе 35 новых атамных рэактараў у розных краінах свету. Агульны кошт гэтых праектаў перавышае $ 130 млрд. У 2020 годзе «Расатам» планаваў падпісаць новы кантракт на будаўніцтва АЭС у Узбекістане, аднак планам перашкодзіла пандэмія коронавируса. Зрэшты, незалежныя падлікі паказваюць, што колькасць якія будуюцца АЭС завышана. Па стане на вясну 2020 года "Расатам» меў кантракты на поўнае або частковае будаўніцтва 25 рэактараў. А кошт кантрактаў складала каля $ 100 млрд. Тым не менш, нават з улікам больш нізкіх паказчыкаў, «Расатам» застаецца самым буйным гульцом на рынку новых АЭС у свеце. Дзяржкарпарацыя, у адрозненне ад сваіх замежных канкурэнтаў, мае амаль неабмежаваны доступ да грошай расейскіх падаткаплацельшчыкаў, калі гаворка ідзе аб замежнай уплыве. Сродкі выдзяляюцца пад значна ніжэйшы працэнт, чым у камерцыйных банках, а вяртанне гэтых сродкаў адсунуты надоўга ў будучыню. Улічваючы, што нярэдка праекты ажыццяўляюцца ў бедных краінах, крэдытныя рэйтынгі якіх не дазваляюць знайсці фінансаванне для праекта АЭС, перспектывы вяртання інвеставаць сродкаў і зусім цьмяныя. Нядзіўна, што спробы прыцягнуць у праекты замежных АЭС якое-небудзь фінансаванне, не звязанае з расійскімі ўладамі, па вялікай часткі церпяць няўдачу. Калі эканамічная складнік міжнароднай дзейнасці «Расатама» выклікае пытанні, то ў дачыненні да «геапалітычнай» усё больш-менш відавочна. Праекты АЭС у бедных краінах - эфектыўны інструмент уплыву, які дазваляе стварыць залежнасць ад расійскіх тэхналогій, капіталу і экспертызы. У меншай ступені гэта таксама працуе і ў «дружалюбных» Расеі краінах ЕС.
Праз 10 гадоў пасля Фукусімы мы апынуліся ў свеце, дзе атамная энергетыка ўсё больш становіцца доляй бедных. Краіны, якія развіваюцца дзякуючы «Расатаму» сталі палігонам для гэткага ядзернага геапалітычнага «каланіялізму». У той час, як развітыя краіны займаюцца закрыццём АЭС і нават у Расіі не будуецца столькі рэактараў, колькі трэба на замену выводзіў са эксплуатацыі. Калі паслухаць прамовы чыноўнікаў - мы робім стаўку на атамную энергію. Калі ж судзіць па справах, то відавочна, што атамная энергетыка для Крамля ўсё больш становіцца інструментам міжнароднага ўплыву, а яе развіццё ўнутры краіны страціла прыярытэт. Гэты ўплыў будзе каштаваць расійскаму падаткаплацельшчыку не толькі $ 100 млрд на замежныя АЭС. Па-першае, «Расатам» не збіраецца спыняцца. Па-другое, з бедных краін будуць вывозіць у Расію адпрацаванае ядзернае паліва, адзін з відаў ядзерных адходаў, якія ўтвараюцца на АЭС. У самой Расеі, як і на Захадзе, пачынаецца вывад з эксплуатацыі старых АЭС, а гэта значыць яшчэ больш ядзерных адходаў і выдаткаў.
Бліжэйшыя 10-20 гадоў стануць часам каласальных выдаткаў на наступствы выкарыстання атамнай энергіі. І часам хутка расце колькасці рызык, звязаных з назапашваннем ядзерных адходаў. Колькасць аб'ектаў для іх захоўвання будзе павялічвацца, значыць, складаней будзе забяспечваць бяспеку, а рызыкі уцечак радыяцыі павялічацца. Будзем спадзявацца, што да гэтых праблемаў ня дадасца новая Фукусіма на адным з геапалітычных аб'ектаў «Расатама». Інакш прыйдзецца плаціць яшчэ і за гэта.
Меркаванне аўтара можа не супадаць з пазіцыяй рэдакцыі VTimes.