Давайце ўспомнім светлы час, калі па тэлевізары паказвалі шматнацыянальны народ СССР.
Асобным савецкім культурным феноменам стаў Кола Бельды.
Якуты і бураты ім вельмі ганарыліся. Яго знакамітая «Павязу цябе я ў тундру» стала візітнай карткай спевака, палюбілася многімі, і рэдка хто не напяваў гэтую выдатную песеньку за сталом ці проста на вуліцы.
Імя па пашпарце - Мікалай Іванавіч Бельды. Нарадзіўся ў Хабараўскам краі ў 1929 годзе ў нанайску сям'і паляўнічых.
Бельды - род нанайцаў, што жывуць у пойме Амура. Дарэчы, гэта раён толькі прыраўнаны да Крайняй Поўначы, да Чукоткі і тундры адтуль тысячы кіламетраў. Нанайцаў - хутчэй сваякі маньчжураў
Колан у перакладзе з мясцовага прыслоўі значыць «дажджавой чарвяк»: мясцовыя стараліся даваць дзецям непрыемныя імёны, каб падмануць злых духаў.
Дзяцінства было суровым нават па тых часах. Рана асірацеў - 20-гадовы бацька загінуў на паляванні. Паводле звычаяў тых месцаў, хлопчык павінен быў выхоўвацца ў сям'і бацькі. Маці прыйшлося сысці, пакінуўшы Мікалая дзеду і дзядзьку. Неяк шпацыруючы па лесе дзіця праваліўся ў яму, дзе вельмі доўга прасядзеў. Пасля гэтага стаў прыдуркам. Для таго і пачаў спяваць, паколькі, калі ён спяваў, то заіканне праходзіла.
Дабраўшыся да Хабараўска, схаваўся ў скрыні для вугалю пад вагонам цягніка, дзе яго і выявілі ваенныя маракі. Пашкадаваўшы, узялі з сабой ва Уладзівасток. Там Бельды прыпісаў сабе два лішніх года, яго ўзялі служыць юнгай ў Ціхаакіянскай флот. Паспеў паўдзельнічаць у савецкай-японскай вайне, у баявых дзеяннях пры вызваленні Карэі.
Адзначаны шматлікімі ордэнамі і ўзнагародамі, у тым ліку даволі рэдкай медалём Нахімава.
На слых, па радыё, вывучыў некалькі арый і цалкам ніштавата выконваў іх. Боцман выпадкова пачуў яго, адправіў у мастацкую самадзейнасць. Далей пайшлі выступу у ансамблі песні і танца Ціхаакіянскага флоту.
Пасля вайны скончыў экстэрнам музычную вучэльню. На жыццё Бельды зарабляў, працуючы матарыст-дизелистом на тральшчыку Ціхаакіянскага флоту.
Музычнае пакліканне ня пакідала Мікалая: паступіў у Саратаўскую дзяржаўную кансерваторыю (паводле адукацыі - оперны спявак). Адначасова з гэтым працаваў на станкабудаўнічым заводзе і ў мясцовым драмтэатры.
Далей выступаў у складзе ансамбляў, на эстрадзе, удзельнічаў у конкурсах маладых выканаўцаў. Стаў прыкметны пасля маладзёжнага фестываля ў Маскве, як прадстаўнік паўночнага народа з унікальным рэпертуарам. Аб маладым дараванні загаварылі нават мэтры накшталт міністра культуры Фурцевой і Сяргея Міхалкова. Кола запрасілі ў творчае аб'яднанне «Масканцэрце».
Тады яшчэ на эстрадзе не было такога жанру этнічнай музыкі. Бельды ўносіў нанайску каларыт у эстрадныя песні ці браў песні шаманаў, дадаючы сучасную апрацоўку. Канцэрты праходзілі з аншлагам.
Кола працаваў адразу ў двух напрамках. Былі шырока вядомыя «папсовыя» песні, а былі яшчэ і народныя песні саами, чукоцкія, хантыйские і г.д.
У 30 гадоў, 1960 годзе, зняўся ў эпізадычнай ролі студента- «шамана» ў фільме «Рускі сувенір»:
Таксама часта быў госцем «Блакітнага агеньчыка», стаўшы ўвасабленнем добрых простых працавітых народаў Поўначы.
З тых часоў пайшла сур'ёзная гастрольная жыццё, якая расцягнулася на 30 гадоў. Выступіўшы ў 46 краінах свету, Кола Бельды стаў вядомы ў краінах Еўропы (асабліва быў адзначаны ў Парыжы).
Найбольшая папулярнасць прыйшлася на 1972-1973 з песнямі «Павязу цябе я ў тундру» і «А алені лепш!»
Праўда, словы і музыку ён пісаў ужо не сам. Напрыклад, тэкст «Песні пра аленях» напісаў Касцюкоўскі (шматгадовы сцэнарыст Л. Гайдая, яго суаўтар па «Аперацыі Ы»).
У 1973 году спрабаваўся на галоўную ролю ў фільме Акіра Курасавы «Дэрсу Узала». Рэжысёр фільма з савецкага боку Уладзімір Васільеў, ветэран Масфільма, распавядаў:
Думаецца, савецкія анекдоты пра Чукча за сваю папулярнасць павінны быць удзячныя менавіта Кола Бельды (ён, дарэчы, і сам іх часта распавядаў). Сваім яркім артыстызмам і голасам ён прыцягваў увагу ўсяго свету да народнай Крайняй Поўначы.
А вось парачка ня такіх вядомых, але вельмі цікавых песень Бельды:
Псіхадэліка па-савецку, «Казанне пра Сонца-бубне», неафіцыйны кліп, кадры запазычаныя з ленфильмовского «Горад і Песня»:
Як раз да развалу СССР артыст пажадаў сысці на пенсію. Пераехаў з Масквы бліжэй да зямлі сваіх продкаў нанайцаў ў Хабараўску. У трэці раз ажаніўся, на нанайке Вользе, лекары дзіцячай паліклінікі, на 30 гадоў маладзейшы за яго. Дзяўчыне нават не прыйшлося змяняць прозвішча, яна ўжо была Бельды.
У пачатку 1991 года ў яго, 61-гадовага, нарадзілася дачка Алена.
Памёр ад інфаркту ў канцы 1993 года. Пахаваны там жа, у Хабараўску. Яго ўдава арганізавала грамадскі фонд «Кола Бельды», займаецца творчасцю, жывапісам і мноствам грамадскіх праектаў.
Адзін з нашых любімых спевакоў Савецкага саюза, самабытны і таленавіты. Праз песні Кола Бельды мы вывучалі Поўнач, малыя народнасці, палярны круг, малыя гарады, рэкі (Пячора), аленегадоўля, рыбалоўства. У некалькіх радках песні была распісана жыццё чароўнага народа. Пасля гэтых натхняльных песень хацелася паглядзець на Крайнюю Поўнач, паўночнае ззянне.