Велізарны жыллёвы фонд савецкіх часоў з-за мізэрных тэмпаў рэнавацыі ў Латвіі нагадвае свайго роду бомбу запаволенага дзеяння, паколькі прадугледжаны нарматывамі тэрмін эксплуатацыі вельмі многіх з гэтых будынкаў падыходзіць да канца. Без сур'ёзнай рэканструкцыі многія гарадскія раёны могуць ператварыцца ў трушчобы, а жыхарам будзе ўсё цяжэй знайсці даступнае якаснае жыллё, піша Rus.Lsm.lv.
Рэнавацыя будынкаў - праблема не толькі латвійская. Яе ў якасці адной з галоўных мэтаў для выкарыстання сродкаў Фонду аднаўлення ЕС вылучае Еўракамісія, якая нават распрацавала новую стратэгію «Хваля рэнавацыі для Еўропы». Тут можна было б уздыхнуць з палёгкай і падумаць, што, ну вось, хутка ўсё наладзіцца. Аднак гэта наўрад ці адбудзецца, калі не будзе вырашана пытанне, які тармазіў працэс рэнавацыі жылых дамоў дагэтуль і які звязаны з правамі уласнасці.
Ад жыхароў да уласнікам
Першапачаткова уладальнікамі шматкватэрных дамоў савецкага часу па большай частцы былі дзяржава, самакіраванне ці ж прадпрыемствы, якія будавалі гэтыя дамы для размяшчэння сем'яў сваіх супрацоўнікаў. Пасля распаду СССР большасць шматкватэрных дамоў перадалі на прыватызацыю, і іх жыхары атрымалі магчымасць набыць свае кватэры ва ўласнасць, выкарыстоўваючы прыватызацыйныя сертыфікаты.Пры гэтым вельмі многія хутчэй за ўсё не задумваліся пра тое, што, становячыся уладальнікамі кватэр, яны становяцца яшчэ і саўладальнікамі усяго будынка і цяпер трэба думаць не толькі аб добраўпарадкаванні свайго жылля, але і пра тое, што адбываецца з дахам будынка, падвалам, лесвічнай клеткай , вадаправодам. У сваю чаргу, домакіраўніцтва савецкіх часоў ператварыліся не ў прадстаўнікоў домаўладальнікаў, якім можна на нешта скардзіцца і вылучаць патрабаванні, а ў пастаўшчыкоў паслуг, якія за адпаведнае ўзнагароджанне робяць тое, пра што дамовілася разнамаснай сход новаспечаных домаўладальнікаў.
Латвія ў гэтым плане не ўнікальная. Падобныя працэсы адбываліся ў большасці краін былога савецкага блока і таму ў гэтых краінах доля які валодае жыллём насельніцтва незвычайна вялікая.
Паводле дадзеных еўрапейскага статыстычнага бюро Eurostat, у гэтых адносінах першае месца займае Румынія, дзе 96% жыхароў насяляюць у які належыць ім жыллё. У краінах Балтыі гэтая доля больш за ўсё ў Літве (90%), у Латвіі ж уласнае жыллё маюць 80%, а 20% жывуць у арандаваным жыллё. У Заходняй Еўропе доля людзей, якія жывуць ва ўласным жыллё, ніжэй і, адпаведна, нашмат больш тых, хто яго здымае.
Так, у Нямеччыне 51% уласнікаў і 49% арандатараў. З так званых старых краінаў-сябраў ЕС самая высокая доля домаўладальнікаў у Іспаніі - 76%. Радзей за ўсё ў Еўропе жыць ва ўласным жыллё могуць сабе дазволіць у якая не ўваходзіць у склад ЕС Швейцарыі - 42%.
Цёмная бок прыватызацыі
На жаль, цяперашняя сітуацыя з нікчэмным колькасцю рэканструяваных шматкватэрных дамоў савецкай эпохі таксама ясна паказвае ценявы бок працэсу прыватызацыі. Закон аб кватэрнай уласнасці кажа, што жылым домам кіруе супольнасць уладальнікаў кватэр, і менавіта гэтая норма стала каменем перапоны для многіх ідэй па паляпшэнню стану дома.
Наўрад ці знойдзецца хоць адно прадпрыемства, кіравальнае жыллём, чые прадстаўнікі не распавядалі б адно і тое ж: хоць прыватызацыя даўно прайшла, частка жыхароў шматкватэрных дамоў да гэтага часу не разумее ці не хоча разумець, што ў іх уласнасці знаходзіцца не толькі канкрэтная кватэра, але і ўвесь дом. Таму, калі цячэ дах, то не з'явіцца нейкі загадкавы герой, які сам ўсё выправіць: на рамонт прыйдзецца «скідацца» самім домаўладальніка.
Аднак жа цалкам аб'ектыўных перашкодай для правядзення параўнальна вялікіх прац, у тым ліку фундаментальнай рэканструкцыі, з'яўляецца не бліскучае матэрыяльнае становішча шматлікіх уласнікаў кватэр.
У выніку сходу саўладальнікаў вельмі часта ператвараюцца ў зусім бессэнсоўнае мерапрыемства, дзе адны не разумеюць, чаму ад іх наогул чагосьці хочуць, іншыя не гатовыя ўкласці нават лішнія дзесяць еўра, а тыя, хто разумеюць, навошта ўсё гэта трэба і гатовыя ўкладвацца ў сур'ёзныя рамонтныя работы, усё ж не настолькі заможных, каб аплачваць не толькі сваю, але і суседскую долі.
Калі ўзгадаць, што, напрыклад, у рыжскіх тыпавых дамах савецкага часу ад 50 да 100 і нават больш кватэр, у якіх жывуць людзі з зусім розным дастаткам і жыццёвымі асновамі, то спадзявацца на адзінства і кампрамісы даволі наіўна.
У сваю чаргу, прадстаўнікі дзяржавы і многіх мясцовых самакіраванняў дагэтуль займалі вельмі зручную пазіцыю па прынцыпе "мая хата з краю, нічога не ведаю". Так бы мовіць, права прыватнай уласнасці святыя, так што пра ўсё павінны дамаўляцца ўладальнікі паміж сабой. Самакіраванне жа або дзяржава падключаецца толькі тады, калі будынак дэградуе да стану трушчоб.
Ёсць эксперты па будаўніцтве, якія цяперашнюю сітуацыю параўноўваюць з тонуць караблём, дзе каштоўны час траціцца, каб правесці сярод пасажыраў галасаванне аб тым, што рабіць і як дзейнічаць. Акрамя таго, калі не будзе зменаў, то і буйныя сродкі Фонду аднаўлення ЕС насуперак задуманаму Еўракамісіяй ніякай новай хвалі рэнавацыі ў Латвіі не падымуць.