11-12 лютага адбылося Усебеларускі народны сход. Форум павінен быў забяспечыць дыялог улады з народам на фоне палітычнага крызісу і пазначыць напрамкі рэформаў, неабходных для яго пераадолення. У прыватнасці, Масква разглядала яго як частка ініцыяванага Мінскам працэсу па змене Канстытуцыі. У тым, да чаго ў выніку прыйшлі ўдзельнікі ВНС і як агучаныя ў яго ходзе ініцыятывы паўплываюць на палітыку Беларусі, разабраўся дырэктар грамадскага аб'яднання «Цэнтр вывучэння знешняй палітыкі і бяспекі», навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі НАН Беларусі Дзяніс Буконкин.
Пра што гаварылася на УНС
12 лютага завяршылася Усебеларускі народны сход (УНС), якое заяўлена ўладамі Беларусі як самы маштабны форум народнага прадстаўніцтва за апошнія 5 гадоў. Дадзены форум сабраў сапраўды вялікая колькасць дэлегатаў з розных куткоў краіны. Але сама працэдура адбору дазваляе казаць, што на дадзенае мерапрыемства былі адабраны ў пераважнай большасці лаяльныя дзеючай улады людзі.Сам па сабе форум быў накіраваны на абмеркаванне ініцыятыў і прапаноў афіцыйнага Мінска, пра што ў пачатку мерапрыемства не прамінуў згадаць прэзідэнт Рэспублікі Беларусь Аляксандр Лукашэнка. У гэтай сувязі найбольш цікавымі і змястоўнымі былі выступленні прадстаўнікоў дзеючай улады.
На жаль, падчас ВНС не быў прадстаўлены прапанаваны ўладамі праект рэфармавання Канстытуцыі, які павінен стаць базавым варыянтам для галасавання на рэферэндуме. Лукашэнка абмежаваўся падчас выступу абяцаньнем пераразмеркаваць паўнамоцтвы і падрыхтаваць новы варыянт Канстытуцыі да канца 2021 г. Такім чынам, рэферэндум па зменах у галоўны закон краіны зможа прайсці не раней, чым у пачатку 2022 г., ды і то пры ўмове яго сумяшчэння з мясцовымі выбарамі ў студзені. Пры гэтым з вуснаў прэзідэнта прагучала, што Беларусь усё ж такі застанецца прэзідэнцкай рэспублікай. Разам з тым, чакана прагучала прапанова аб наданні ВНС канстытуцыйнага статусу ў якасці вышэйшай формы народнага прадстаўніцтва. Але дадзенае пажаданне дэлегатаў з'езда так і застанецца пажаданнем, пакуль адпаведныя праўкі не будуць унесены ў новую рэдакцыю Канстытуцыі.
Такім чынам, найбольш цікавымі і змястоўнымі сталі выступы самога прэзідэнта, міністра замежных спраў Уладзіміра Макея, кіраўніка КДБ Івана Церцеля. Акрамя таго, было месца і нечаканага выступлення кандыдата ў прэзідэнты Ганны Канопацкой, якое не ўвайшло ў афіцыйную трансляцыю.
Транзіт улады і шматвектарнасць
З выступу прэзідэнта можна было даведацца, пра тое, што транзіт ўлады ў Беларусі ўсё ж такі магчымы. Пры гэтым адным з умоў яго стане недатыкальнасць прыхільнікаў Лукашэнкі ў выпадку прыходу да ўлады альтэрнатыўных палітычных сілаў. Асобна кіраўнік дзяржавы спыніўся на захаванні Беларуссю шматвектарнай палітыкі, якая, аднак, зведала істотныя змены.
Так, адзначана, што беларусы «нязменна гатовыя выбудоўваць адносіны з усімі краінамі і саюзамі на аснове прынцыпаў раўнапраўя, узаемапавагі, неўмяшання ва ўнутраныя справы». Па словах прэзідэнта, яны таксама зацікаўлены «мець збалансаваныя разнастайныя сувязі са знешнім светам, перш за ўсё эканамічныя». Пры гэтым важныя адносіны з Еўрасаюзам, з якім у Беларусі «самая працяглая мяжа і высокая ступень ўзаемазалежнасці эканамічнага, сацыяльнага, культурнага і, нарэшце, палітычнага характару». Не менш значным вектарам для беларускай дыпламатыі з'яўляюцца краіны так званай «далёкай дугі», дзе важнае месца займае «блізкі, нягледзячы на геаграфію, і дружалюбны» Кітай. Пры гэтым асноўным эканамічным партнёрам і стратэгічным саюзнікам «была і будзе» Расія.
пытанні інтэграцыі
Адносінам з Расіяй была наогул прысвечана асобная частка выступу Лукашэнкі. У прыватнасці, нададзены стратэгічнае значэнне адносінам Беларусь-Расея для ўсяго рэгіёну, захавання ў ім стабільнасці і свету. Паказваецца, што Беларусь выступала і будзе выступаць за эканамічную інтэграцыю на постсавецкай прасторы як у двухбаковым, так і шматбаковым фармаце.Пры гэтым адзначана, што саюз Беларусі і Расіі ад кааперацыі ў ЕАЭС і СНД адрознівае больш глыбокая інтэграцыя і ў іншых сферах, у тым ліку ў палітыцы і абароне. І цяпер, паводле апошніх сацыялагічных даследаванняў, больш за 70% беларусаў выказваюцца за інтэграцыю з Расіяй.
Разам з тым, падкрэсліваецца, што створаныя ў рамках Саюзнай дзяржавы органы яшчэ не адпрацавалі свой рэзерв, і таму аб іх рэфармаванні казаць яшчэ рана.
У сваім дакладзе кіраўнік дзяржавы закрануў і тэму эканамічнага саюза ў рамках ЕАЭС, адзначыўшы важнасць дасягнення сінэргетычная эфекту ад фарміравання агульнага рынку. У інтарэсах Беларусі - стварэнне паўнавартаснага эканамічнага саюза ў рамках ЕАЭС: «Трэба павысіць эфектыўнасць еўразійскага будаўніцтва, прынцыпова важна дасягнуць значнага, сінэргетычная эфекту ад фарміравання агульнага рынку і аб'яднання эканамічных патэнцыялаў дзяржаў-удзельніц. Тады ЕАЭС стане больш прыцягальным для іншых партнёраў, і не толькі на постсавецкай прасторы ». Менавіта на такі вынік было нацэлена беларускае старшынства ў ЕАЭС у 2020 г., і гэтую лінію краіна мае намер працягнуць і ў далейшым.
Што тычыцца Садружнасці Незалежных Дзяржаў, то, паводле слоў кіраўніка дзяржавы, нягледзячы на аб'ектыўныя складанасці, яно цалкам захоўвае сваю актуальнасць як рэгіянальная арганізацыя. «Ключавы прыярытэт Беларусі ў Садружнасці застаецца нязменным - развіваць аб'яднанне як механізм максімальна выгаднага эканамічнага ўзаемадзеяння», - адзначыў Лукашэнка. На дасягненне гэтай мэты накіравана старшынства Беларусі ў СНД ў 2021 г.
Па словах прэзідэнта, працягнецца таксама ваеннае і ваенна-тэхнічнае супрацоўніцтва з Расіяй і іншымі краінамі АДКБ. Пры гэтым ўмацоўваць абараназдольнасць краіны афіцыйны Мінск змушае напал ваенна-палітычнага становішча ва ўсходнееўрапейскім рэгіёне.
Лукашэнка падкрэсліў, што ў Польшчы, краінах Балтыі на пастаяннай аснове знаходзяцца шматнацыянальныя сілы НАТА, кожны год праводзяцца дзесяткі ваенных вучэнняў з адпрацоўкай перакідання вялікіх кантынгентаў войскаў з амерыканскага кантынента ў Еўропу. Некалькі тыдняў таму ў Польшчы нават праводзілі зімовыя штабныя вучэнні, падчас якіх мадэлявалі на кампутарах будучую вайну НАТА з рэгіянальнай групоўкай войскаў Расеі і Беларусі.
«Выкарыстоўваючы гэтыя вучэнні і той гвалт, які падняўся перш за ўсё ў Польшчы, яны матывуюць дадатковыя асігнаванні на развіццё сваёй арміі ў Польшчы і войскаў НАТА», - заўважыў беларускі лідар. У якасці зваротнага дзеяння разглядаецца правядзенне сумесных вучэнняў «Захад 2021». Таксама было анансавана змяненне канцэпцыі нацыянальнай бяспекі краіны.
Экспарт і экстрэмізм
Не менш цікавым атрымалася і выступленне кіраўніка знешнепалітычнага ведамства Макея, які прапанаваў прыбраць з будучай Канстытуцыі палажэнне аб імкненні да нейтралітэту. Гэта фактычна азначае адмову ад шэрагу ініцыятыў, якія павінны былі ператварыць Беларусь у своеасаблівы ўсходнееўрапейскі аналаг Аўстрыі, Швейцарыі ці Фінляндыі. Міністр таксама лічыць, што ў сучасных умовах мэтазгодна змяніць формулу экспарту па прынцыпе «траціну - траціна - траціна», калі па траціны паставак прыпадае на Расію і на рынкі ЕАЭС, Еўрасаюза, краін далёкай дугі. На яго думку, неабходна сканцэнтраваць палову экспарту на рынках ЕАЭС, а астатнюю палову падзяліць пароўну паміж ЕС і краінамі далёкай дугі. Разам з тым, Макей выступае за захаванне шматвектарнасці як базавай асновы знешняй палітыкі краіны.
Асобна неабходна звярнуць на выступ Церцеля, які як кіраўнік асноўнай спецслужбы краіны заявіў пра існаванне шэрагу тэрарыстычных груп, якія накіраваны на правядзенне шэрагу акцый у Беларусі. Такім чынам, у бліжэйшы час можна чакаць, што будуць распачатыя новыя справы ў дачыненні да пратэстуючых па досыць сур'ёзным абвінавачваннях. Цалкам магчыма, дадзеная актыўнасць астудзіць запал людзей, якія збіраюцца вярнуцца да пратэстнай актыўнасці вясной 2021 г. Разам з тым, улічваючы актыўнасць шэрагу телеграм-каналаў, цалкам верагодна, што гэтая заява будзе выкарыстоўвацца ў якасці инфоповода для раскручвання інфармацыі пра «махавік рэпрэсій» і неабходнасці аказання дадатковага супраціву.
Выступы іншых дэлегатаў і высновы
Сярод выступаў іншых дэлегатаў безумоўнае ўвагу прыцягнула зварот Юрыя Васкрасенскага. Ён цалкам чакана прапанаваў амністыю ўсім раскаяліся палітвязням. Аднак факт раскаяння, па ўсёй бачнасці, азначае зварот да Прэзідэнта з просьбай аб памілаванні, і фактычную забарону займацца любой палітычнай дзейнасцю ў краіне. Акрамя таго, прапанавана назваць адну з плошчаў у гонар Расіі, высока ацаніўшы такім чынам яе ўнёсак у захаванне дзяржаўнасці і незалежнасці Беларусі.
У астатнім выступы дэлегатаў насілі ня палемічны, а хутчэй лоялистский характар у адносінах да дзеючай улады і засяроджваліся на пытаннях, па якіх альбо ўжо прынята рашэнне, альбо меркаванне прамоўцы не моцна разыходзіцца з афіцыйнай пазіцыяй.
У гэтым можа быць галоўная небяспека для афіцыйнага Мінска, паколькі гэта можа стварыць ўражанне адсутнасці сур'ёзных альтэрнатыўных пазіцый па тых ці іншых пытаннях, або аднадушнасці ў грамадстве адносна падтрымкі бягучай палітыкі. На дадзены момант шматлікія апытанні, наадварот, сведчаць аб значным падзеле грамадства і яго палярызацыі. Сведчаннем гэтаму можа служыць, у тым ліку, тое, што, згодна з замоўленаму да ВНС апытання, менш за палову насельніцтва падтрымлівае ініцыятыву прэзідэнта па наданні Збору канстытуцыйнага статусу.
Адсутнасць сур'ёзнай дыскусіі і палемікі можа дзейнічаць заспакаяльна на ўладу, але не адлюстроўваць рэальны статус той ці іншай праблемы для беларускага грамадства. У цэлым жа ВНС выканаў сваю функцыю і стаў своеасаблівым адказам на дзеянні апазіцыі, якая знаходзіцца за мяжой. Менавіта таму, па ўсёй бачнасці, ЕС паспеў афіцыйна заявіць, што не разглядае сход у якасці афіцыйнага органа і яго рашэнні не маюць ніякай афіцыйнай сілы і легітымнасьці.
З іншага боку, рэзалюцыя ВНС не з'яўляецца абавязковай да выканання, ды і само сход на дадзены момант не валодае канстытуцыйным статусам. Таму чакаць нейкіх драматычных змяненняў па яго выніках было б, напэўна, занадта наіўным.
Дзяніс Буконкин, навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі НАН Беларусі, дырэктар грамадскага аб'яднання «Цэнтр вывучэння знешняй палітыкі і бяспекі»