TNV телеарнасындағы жаңа жобада, көрнекті татар ғалымдары мен сарапшыларымен сұхбат жұмыс күндері жарияланады.
Физика-математика ғылымдарының кандидаты, доцент Марат Вазичович Марат Вазичович арнайы жобаның байқалды батыры болды.
Корреспондентпен сұхбатта Лофуллин ХХ ғасырдың басында, сондай-ақ татар тіліндегі мамандар туралы бірнеше тілдерді білуге және халықтарды қайта өңдеу туралы айтты.
«Татар тілінде білім бар, бірақ орыс тілінде - олар мазмұнмен ерекшеленбейді»
- Сіз 90-шы жылдардағы ұлттық білімнің бастамаларында тұрдыңыз. Бүгін сіз қандай жетістіктер мен жетістіктерді көресіз?
- Иә, мен ұлттық біліммен айналысқан адамдардың бірі болдым. Содан кейін мұғалімдердің үлкен тобы жұмыс істеді, бұл ұжымдық жұмыс және бір адам ешқашан мұндай жұмысты жасай алмайды. Бұл факт, біз ана тілін қолданамыз, ол санақта қолданылады, ал адамдар оны пайдаланады, бірақ ол әлемде және Ресейде де түсініктеме мағынасы бар. Мысалы, Ресейде Тишковты түсіндіруде бұл адам иелігі бар тіл. Әлем ана тілі болып саналады - олардың халқының тілі.
- Сізде айырмашылық бар ма?
- Үлкен айырмашылық! Адам ана тілінен иеленбеуі мүмкін және бұл ассимиляцияның белгісі болуы мүмкін. Мысалы, 2010 жылғы халық санағы бойынша, татарлардың 5 миллионы 1 миллион тілде тілде сөйлемейді. Бұл татар 2010 жылға қарай 25% ассимиляцияны білдіреді. Менің ойымша, осы жылдың санағының нәтижесінде бұл көрсеткіш артады. Сондықтан ана тілі - сіздің халқыңыздың тілі. Татарлар үшін орыс ана тілі, егер олар татарға ие болмаса да, емес.
- И.Е. Жеке басын және тіл қосылды?
- Өте байланысты! Уақыт өте келе, тілді білу емес, адамның өз халқының мәдениетін жоғалтады.
- Қанша ұрпақ?
- шамамен 2 ұрпақ. Мен ұлттық білім беру мәселесіне тоқталғым келеді, бұл бейтарап білім берудің бір түрі бар екенін білдіреді. Бірақ, кез-келген білім ұлттық. Сондықтан, ұлттық білім беру мерзімі - бұл біздің елімізде ғана қолданылатын қамқоршылық. Татар тілінде білім бар, бірақ орыс тілінде - олар мазмұнмен ерекшеленбейді! Бірдей әмбебап құндылықтар мен білім.
- Ұлттық білім мен тілді білу рөлі өзара байланысты ұғымдар болып табылады?
- Иә, әрине, тікелей! Себебі тіл мұрагерлікке берілмейді. Әр адам тілсіз туылады.
- Бірақ біз қоршаған ортаның, отбасының немесе тек мектептің әлі де бар деп айтамыз ба?
- мектеп - басым фактор! Адам ұйықтаған кезде ғана отбасы. Өйткені, барлық өмір балабақшада, жұмыста, мектепте өтеді.
- Бірақ көптеген адамдар татар тілін отбасында сақтау керек деп айтады ...
«Егер солай болса, онда Қазан татарлары балаларын да ағып кетпейді». Өйткені, олар өз ана тілінің ауылынан келген кезде татар болды, олар бұған хабарлады, бірақ олардың балалары орыс тілінде сөйледі.
«Татарлар Ресейге өз жерлерімен кірді, олар айдан түспеді!»
- Сіз 90-жылдардағы туған (татар) тілдерінде білімге қалай қол жеткіздіңіз? Біз қазір не алдық?
- 90-шы жылдар - қайта өрлеу, қалпына келтіру жылдары. Егер сіз оқиғаны қарасаңыз, онда татарлар әрқашан өте жақсы білім беру жүйесіне ие болды. Ресейге қосылмас бұрын және Ресейге қосылғаннан кейін бұл жүйе сақталды. Әрине, 200 жыл оның жер асты болды, бірақ 1700-ден бастап 1700-ден бастап ресми түрде мешіттерді ашуға рұқсат етілген, ал олармен бірге медресса және барлық татарлар білім алды.
1870 жылы Ресейде шетелдіктердің құрылу бағдарламасы қабылданды, оны Толстой қабылдады. Оның татарларға арналған бөлек, үлкен бөлімі бар. Революциядан кейін татар тіліндегі мемлекеттік білім беру деңгейінде құру. Қазанның ұлы революциясы олардың мәнінде ұлттық азат болды. Кейбір халықтар, мысалы, финдер, мысалы, Полюс бөлек мемлекет құрды. Тарихи тағдырдағы татарлар Ресейдің құрамында қалды, бірақ олар үшін білім беруді дамыту үшін барлық жағдайлар болды.
- Ол ұзаққа созылды ма?
- 1934 жылға дейін. Бұған дейін, татарлардың көпшілік білімі жоқ, ол адамдар есебінен болған. Білім тек орыс және еркін болды, татарлар өз есебінен оқытылды. Сонымен қатар, медреседе математика, химия, биологияны оқуға тыйым салынды. «ИЖ-Буби» медресасы татар тілінде заттарды үйрете бастағанымен, олар 10 жыл бойы түрмеге қамалды.
1920 жылы Татарстан Республикасы құрылды, бірақ 18-ші жылы, бірінші кезден бастап Татар тілінде тегін, міндетті, бастауыш білім беруді енгізу болды. Мектеп жасындағы барлық балалар, барлық деңгейлерде, университетке дейін. Мен Мәскеудегі мұрағаттарды көрдім, деректер Ресейдің барлық аймақтарындағы әр мектепке сақталған.
- Мұның бәрі қалай болды?
- Мұғалімдер басып шығарылды, Омбы, Томск, Уфа, Уфа, Оренбург. Педахилдер, бірінші сынып оқушылары. «Ағарту» баспасында кітаптар шығарылған, тек «Қазан қаласында» филиал жұмыс істеді. Бұл оқулықтар бүкіл Ресейде кеңейтілген. Білім министрлігінде ұлттық білім департаменті болды, олардың барлығы бақыланады. Ресейде диаспора татарлары жоқ, өйткені Ресей - татарлардың туған жері. АҚШ-та тұратын татарлар - диаспора. Татарлар Ресейге өз жерлерімен кірді, олар айдан түспеді!
1934 жылы оған біз мақтан тұтатын тілді таңдауға рұқсат етілді. Бірақ бұл педагогикалық ғылымның барлық негіздері үшін прогресс емес, өйткені Каменскийдің барлық ұлы оқытушылары, Двервег, Ушинскийдің барлық ұлы оқытушылары білім ана тілінде болуы керек деді. Dotterweg: «Мұғалімдерге оқыту тілі ғана емес, олар осы адамдардың өкілдері болуы керек, олар осы адамдардың өкілдері, мәдениет тасымалдаушылары болуы керек».
Кейінірек, татармен бірге мектептер жабыла бастады, мұғалімдерді оқыту тоқтатты. Бірақ ерекше қызметкерлер 1937 жылы басталды, бірақ орыс тілінде міндетті емтихан тапсырылды, ал ана тілінде жазылып, жазу кириллицаға жіберілді. Ұлы Отан соғысы кезінде басқа облыстардағы барлық педагогикалық университеттер ақша мен газеттердің жетіспеушілігін есте ұстады. Әрине, жаттығуларсыз мектептер жабық.
Татарстанда, Татардағы 4 жыл бойы олар дайындалмаған.
- Сіз кімді айтып отырсыз ба?
- математика, химиктер, биологтар.
- И.Е. Бұл тілде сабақ беру керек адамдар ма?
- Иә! Себебі мен бұл балта деп аталып, өнім шығарамын - сізге қожайын қажет. Татарстанда тағы бір саясат болды, тереңдігі - татар тілінде, татар тілі жарияланды, ал татар тілін өмірге енгізу бағдарламасы қабылданды. Қазір бізде татар тілі өмірде қолданылмайды. Бірақ татар тілінде сіз жоғары білім, өндірісті енгізе аласыз. Татар тілі финляция көмегімен еуропалық тілдер санына кіреді. Мысалы, мен Мәскеудегі конференциялардың бірінде таныстырмадым, татар тілі тілі мектептерінің тәжірибесі туралы мен барлық пәндер Татарда оқытыламын дедім. Залдан: «Қалай? Сіз математикадан татар тілінде сабақ бересіз бе? Сіз шарттарды қайдан аласыз? », Ал мен қайдасың деймін, сен математика, синус және косинус орыс сөздері көрінбейтін бе?! Әрине жоқ! Мен оларды сендіре алдым.
- Неліктен ата-аналар балаларын ұлттық гимназияларға беруден қорқады?
- Себебі, насихат бар! Татарлар ғалымдарын білмейді. Татарлар кіммен байланысты? Бишілермен, әншілермен, журналистер мен жазушылардың төтенше жағдайларда. Бізде Татарстан да ғана емес, бүкіл әлемде танымал ғалымдар бар! Мәселен, Рашид Сюнаев, ол Қазан университетінде татар тілінде жоқ деп алаңдайды және ол туралы армандайды, бұл туралы әр конгресте айтады.
- Бірақ бізде татар институты, аударма ...
- Сіз қателесесіз, татар тілінде. Мехматта, физатта, биофак жоқ, бірақ бұл аудандарда мамандар бар!
- Бұл соңғы буын шығар?
- ЕМЕС! 90-жылдары бекер отырмады, біз татар тілін білетін көптеген студенттерді шығардық.
- Мүмкін, ұлттық университет салу керек шығар?
- Университет полилингвалды, оның ішінде татар екенін білдіреді. Біздің барлық ресейлік университеттеріміздің болмауы - ағылшынша күшті емес. Мәселен, мен ағылшын мектептерінде ағылшын тілін үйрендім, өйткені ғалым ғылымның алдыңғы қатарында болуы керек, өйткені ағылшын тілін меңгеруі керек. Ғылым туралы әмбебап! Біз Ресейде тұрамыз және орыс тілін білеміз, сонымен бірге ана тілін білуі керек, сонымен бірге ана тілін білеміз, ол зиян тигізбейді, бірақ әр адамды байытады. Қазір әлемде көптілділік пен компаниялардың үрдісі басым адамдарды азшылық тілдерімен иеленуді қолдайды. Бұл қоғам бөлісіп, көбейіп, білімдерін кеңейтеді.
- Көпбұрыш тәрбиесі - бұл жаһандық тәжірибе?
- Иә! Ана тілі - негізгі білім құзыреті. Анау. Ана тілін білмейтін адам білімді адам болып саналмайды.
Артур Исламов: «Егер сіз заманауи татар музыкасын алсаңыз, ол 90-шы жылдары аздап жабысқан сияқты» - видео
Табрис Яруллин: «Ұлттық кітапхана - бұл инстаграмдағы кофе мен фотоға арналған аумақ, бұл мағыналар аумағы» - видео
Римма Бикмұхаметова: «Татар анықтамалық кітаптар мен майлы кітаптар шығарудың орнына, керемет фильмді алып тастаған дұрыс» - видео
Илгиз Шахрасиев: «Балалар бұл сіздің туған татар тіліңіз екенін түсіндіруі керек, бұл сіздің туған татар тіліңіз, дастархан жайып, оны өніп шығады» - видео