TNV հեռուստաալիքի նոր նախագծում նորագույն թաթարական գիտնականների եւ փորձագետների հետ հարցազրույցը կհրապարակվի աշխատանքային օրերին:
Բանասիրական գիտությունների թեկնածու դարձավ հատուկ նախագծի երեսուներորդ հերոս, ակտիվացավ գիտական աշխատանքի փոխտնօրեն: Գ. Իբրահիմովայի գիտությունների ակադեմիա ԻՆՍԱՄՈՎ ՕԼԵԳ ՌԻՍՏՈՎԻՉ:
Հարցազրույցում, ՏնՎ ԻՍՎՈՎ-ի թղթակիցը պատմել է թաթարական լեզվի բարբառների պատմության մասին, այն փաստը, որ անհրաժեշտ չէ թերություն ունենալ հայրենի թաթարերենի շեշտը դնելով, ինչպես նաեւ Menzelin Tatar Show- ի մասին շեշտադրմամբ:
«Մենք ունենք թաթարերենի 3 բարբառ, եւ բացի գրական լեզվից, դեռ կան գրում, եւ բարբառը գրում չունի»
- Դուք տաթարի առաջատար բարբառ եք: Բացատրեք, խնդրում եմ, ինչ է դա:
- Իսկապես 2020 եւ 2021 թվականը կարելի է հայտարարագրել դիալեկտոլոգիայի տարիների: Լեզվաբանության ճյուղերից մեկը դարձել է շատ տարածված, չնայած դրանից առաջ այս գիտությունը տարածված չէր: Այս թեմայի վերաբերյալ շատ վեճեր են եղել: Բայց բոլորն էլ pyphylological կամ oololinguist են: Մեզ համար, Դիալեկտոլոգներ եւ լեզվաբաններ, հարցն այն չէ, քանի որ այն ուսումնասիրվում է մեր գիտնականների կողմից եւ ամբողջությամբ: Մենք կասկած չենք ունենում: Պարզապես, երբ այս թեմայի վերաբերյալ ինչ-որ բան եք գրում, ձեզ հարկավոր է կարդալ գիտական գործերը եւ ապավինել նրանց, եւ ոչ թե հռչակել անհիմն եւ ոչ կոմպետենտություն ցուցաբերել:
Դիալեկտոլոգիան այն նյութն է, որը ուսումնասիրում է տարածքային բարբառները: Վեճեր կան, ընդհանուր առմամբ բարբառն է, եւ որն է տարբերությունը բարեխղճից: Բնականաբար, բարբառը լեզուն է: Այդ դեպքում ինչպես է դա տարբերվում գրական լեզվից: Դիալուտը սահմանափակ տարածքում բաշխված լեզու է, նրանք ունեն որոշակի թվով մարդկանց: Եվ գրական լեզուն արդեն մշակված է, նորմալացված լեզու, որը պահանջվում է մարդկանց բոլոր ներկայացուցիչների համար: Օրինակ, թաթարի լեզուն բաղկացած է մի քանի տարրերից. Գրական լեզու `բոլորի համար պարտադիր տարր, բացառությամբ նրա, կան բարեւեր, սոցիալական, քաղաքային, եւ դրա մի մասն են կազմում: Մենք ունենք թաթարերենի 3 բարբառ եւ բացի գրական լեզվից, դեռ կան գրում, եւ բարբառը գրում չունի: Անցյալ տարի շատ զվարճալի էր, երբ նրանք փորձեցին թելադրանքներ գրել Բաշկիրենի լեզվի հյուսիս-արեւմուտքի բարբառով, ինչը, սկզբունքորեն չի կարող գրել գրավոր: Բարբառները նույնպես բաժանվում են բարբառների, եւ դրանք նույնիսկ ավելի փոքր տարածքներ են, որոնք տարածված են այլ տարածքներում:
- Պարզվում է, որ բարբառն ավելի մեծ է, իսկ փոքր խոսակցությունները: Եվ քանի բարբառ եւ բարբառներ թաթարի մարդկանցից:
- Կան 3 բարբառ, դրանք ճանաչվում են աշխարհագրական նշաններ, արեւմտյան, Միջին եւ Արեւելք: Արեւմտյան բարբառի ներկայացուցիչները կապված էին Կազանի թաթարների հետ, այսինքն: Արեւմտյան շրջան - Միշարի. Kazan Tatars Մենք անվանում ենք միջին բարբառ, քանի որ դրանք արեւելյան եւ արեւմտյան միջեւ են: Արեւելյան բարբառը սիբիրյան թաթարների բարբառ է:
- Արդյոք նրանք շատ են խոսում հիմնական գրական լեզվից: Կարող ենք հասկանալ միմյանց:
- Իհարկե, մենք կարող ենք հասկանալ միմյանց, քանի որ Սա բոլոր թաթարական լեզուն է, եւ մենք անկախ ենք բարբառներից, թաթարներն են: Նման հայեցակարգ կա, քանի որ լեզվի հիմնական տարրերը, եւ կան լեզվի ծայրամասային տարրեր: Հիմնական տարրերը յուրահատուկ են բոլոր բարբառների եւ թաթարերենի խոսակցությունների համար, ինչը լեզուն է դարձնում: Նրանք: Եթե ես ինչ-որ բան ասեմ, բոլորի համար պարզ կլինի: Եվ ծայրամասային տարրերը նշանակալի չեն, ինչը կախված է ապրելու տարածքից: Օրինակ, Սիբիրյան թաթարներն ապրում են Սիբիրում, նրանք ունեն այլ բնական պայմաններ, եւ, ընդհանուր առմամբ, նրանց ձեւավորմանը մասնակցում էին բնակության պայմանները, նրանք մեկ այլ կյանք ունեն: Ինչ է սա նշանակում? Որ նրանց լեզուն ներթափանցեց Կազանում չլիներ: Կարող է լինել աննշան, հնչյունական փոփոխություններ: Օրինակ, միջին բարբառը բնութագրվում է ավելի սերտ ձայնով, «Ա» ձայնով կամ «րդ» -ից սկսած բառերով, җeget - Egate (Per.S tat): Եվ մենք հասկանում ենք միմյանց:
Օրինակ, Միշարի բարբառով «Ա» ձայնը ավելի բաց եւ մոտ է ռուսերենին, քանի որ Նրանք գտնվում են արեւմուտք եւ ռուսների հետ միասին ավելի շատ շփում ունեին: Ոչ մի խորանարդ ձայն «ա» համարվում է այլ թյուրքական լեզուների նշան, «Ա» ձայնի ուժեղ քողարկումը տեղի է ունենում միջին բարբառով եւ Բաշկիրում: Հաղորդումը բացատրվում է հարեւանությամբ ապրող ֆինո-ուգրիկական ժողովուրդների ազդեցությամբ:
- Բարբառները ավելի ձեռնտու են, քան լեզուն, քան պակասը:
- Իհարկե Եթե համեմատեք այլ լեզուների բարբառների հետ, օրինակ, ֆրանսերենում կա 20 բարբառ, իսկ գերմաներեն մոտենում է 100-ը: Ամբողջ աշխարհում, որոշված չէ նրա բարբառը շոշափել: Բայց մենք, թաթարներ, մի փոքր ամաչկոտ ենք դրան, եւ դա պետք չէ անել, քանի որ մի մարդ շեշտադրման հետ զրուցելու համար, նա ցույց է տալիս, որ նա թաթար է, ինքնորոշումն է, ինքնորոշումն է, ինքնորոշումն է, ինքնատիպը, ինքնորոշումը:
- Բայց բարբառները հիմք չեն հանդիսանում ազգին ջարդելու համար:
- Իհարկե Անկախ նրանից, թե առաջին հերթին որքանով են բարբառներ ունենում, նրանք իրենց համարում են գերմաներեն: Օրինակ, վերցրեք մեր Վոլգա ռուսներին, նրանք «կուտեն», կան նրանք, ովքեր «akache» են, նրանք, ովքեր «բամբասում են», նրանք չեն դադարում լինել ռուսերեն: Նույնը թաթարերեն լեզվով: Ինչպես ես նշեցի, տարբեր ցեղեր մասնակցեցին թաթարական լեզվի ձեւավորմանը, բայց ժամանակ առ ժամանակ մենք ոչ մի բան չլինեի, որպեսզի չդառնա միայնակ ազգ եւ հպարտացավ դրանով: Մենք ունենք ներգրավման կենտրոն - Կազանը, ով հավաքում է բոլորիս, միավորում եւ պահում թաթարի աշխարհում:
«Թաթարենի դիալեկտիկական ատլասի համար առաջին նյութերը մենք սկսեցինք հավաքել 50-ական թվականներին, եւ 1989-ին լույս տեսան թաթարի առաջին ատլասը, ժողովրդական Գովորներ»:
- Մի անգամ ասելով, որ թյուրքական ժողովուրդների մեջ դա թաթարներ էին, սկսեցին ուսումնասիրել իրենց բարբառները, հրապարակվել են աշխատանքով ... Երբ է դա տեղի ունեցել:
- Առաջին թաթարի բարբառները սկսեցին ուսումնասիրել XIX դարում, եւ Ալեքսանդր Գրիգորեւիչ Բեսոնովը համարվեց բարեւաբանության առաջին հիմնադիրը, որպես գիտություն: 1881-ին նա հրապարակեց իր գիտական աշխատանքը, որում սովորում էր ջրամբարի լեզուն, պարզապես Արեւելյան Թաթարստան եւ Բաշկորտոստան Արեւմուտք: Նրա հետեւից ուսումնասիրվել են Կատանովի, Ռիչկովի, Կեպինի եւ այլոց տորչոլոլոգներ: Այն, ինչ հետաքրքիր է, թաթարի բարբառների առաջին հետազոտողները ռուս թուրքիստներն էին, բայց ոչ միայն ռուսները եւ նույնիսկ գերմանացիները: Օրինակ, Ratles - Նա ծագումով գերմանացի է, նա ճանապարհորդեց բոլոր Սիբիր եւ մեզ թողեց մի շարք հետաքրքիր նյութի մի շարք հետաքրքիր նյութերի վրա: Այնուհետեւ թաթարերենի ուսումնասիրման ամենահաջող ժամանակահատվածը կարելի է անվանել անցյալ դարի 50-ական թվականներ մինչեւ 2010 թվականը: Այս պահին հայտնվում են մեր առաջին լուրջ գիտնականները: Սա Latife սպանդ է. Նա պատրաստեց թաթարի դիալեկտոլոգիայի առաջին դասագիրքը, դա Դիլարա Թումաշեւն է, որը Սիբիրի ամենատարածվածն էր եւ սովորում էր սիբիրյան բարբառներով: Մեր օրերին ավելի մոտ, Դարիուս Ռամազանովը, Ֆլայա Բայազիտովան թողեցին իրենց գործերը այս թեմայի շուրջ: Թաթարենի դիալեկտիկական ատլասի համար առաջին նյութերը մենք սկսեցինք հավաքել 50-ականներին, իսկ 1989-ին լույս տեսավ թաթարի առաջին ատլասը, ժողովրդական Գովորներ: Այդ ժամանակ աշխատել են ընդամենը 5 բարբառոլոգ, նրանք ճանապարհորդել են 838 բնակավայր: Այս ատլասում յուրաքանչյուր լեզուի երեւույթ արտացոլվում է քարտեզի վրա:
- Ասում եք, որ Ատլասի վրա աշխատելը սկսվել է 50-ական թվականներից, միեւնույն ժամանակ Բաշկիրիայի գիտնականները սկսեցին նաեւ տեսություններ առաջարկել Բաշկիրենի հյուսիս-արեւմուտքի Հյուսիս-արեւմուտքի բարբառի մասին:
- Այո, չնայած Բաշկիրենի լեզվով հյուսիս-արեւմտյան բարբառի վերաբերյալ կարծիքները չեն արտահայտվել թաթարի գիտնականների, այլ ռուսների կողմից: Նրանցից մեկը Ալեքսանդր Գրիգորեւիչ Բեսսոնովն էր, նա գրել է, որ նա, անկասկած, թաթարական է եւ ավելին, գրական թաթարերենի ամենամոտը, քան մնացածը: Վերադառնալ XVIII-XIX դարում վեճեր կային այն թեմայի վերաբերյալ, թե ինչպիսի էթնիկ խումբ է էթնիկ խումբը Chutear դասարանում: Նրանք: Այդ ժամանակ նրանք վիճում էին ոչ թե այն փաստի մասին, որ Hytarar- ը կամ Բաշկիրան, ներառյալ գույքը, դա նրանց համար բնական էր, եւ որ էթնիկ խումբը գերակշռում է սեւամորթների կամ Բաշկիրի մեջ: Ինչպես ես արդեն խոսել եմ Կատանովի, Ռիչկովի գիտնականների կողմից, Կեպինը ընդհանուր կարծիք հայտնվեց, որ թաթարները գերակշռում են երեխաների շրջանում: Բայց Մարին ու Չուվաշին երեխաների մեջ էին: Ավելի ուշ Գիտնական, այնուհետեւ Գալիմցյան Ահմարովի կազանյան կայսերական համալսարանը ապացուցեց, որ ցուրտ է. Սա դաս է, եւ դրանում գերակշռում են թաթարները: Այս մասին գրել է Կատանովը, որը 1897-98-ին: Ամռանը մի քանի օր ապրում էր այն տարածքներում, որտեղ նա ակնհայտորեն բաժանվեց, որ մարզերի արեւելքում, զուտ Բաշկիրի բանակցություններ, եւ արեւմուտքում կան թաթարներ եւ նրանց թաթարական ուղղագրություններ: Բոլորն էլ նշում են, որ թաթարներն այս ոլորտում ասում են գրական թաթարերենին ամենամոտը: Երբ Բաշկիրներն ասում են Հյուսիս-արեւմտյան բարբառը. Մենք նկատի ունենք մենչելինսկին, խոսելով միջին բարբառի մասին: Պետք է ասեմ, որ Menzelin- ի ներկայացուցիչները կազմում են ավելի քան 1,5 միլիոն: Սա Թաթարստանի ամբողջ արեւելքն է: Դարիուս Ռամազանովան 1984-ին թողարկեց գիրք, նվիրված Բաշկորտոստանի կոլեկտորներին: Գրքում այն տանում է շատ արխիվային փաստաթղթեր, երբ այդ կամ այլ բնակավայրերի ներկայացուցիչներ տեղափոխվեցին այնտեղ: Ցույց տալով, որ տարածքները ապրում էին տարածքներում, որոնք տեղափոխվել են Վյացկի նահանգի Կազանից:
Խոսելով Բաշկիրի գիտնականների հետազոտության մասին, օրինակ, Ահնֆ Յլդաշեւը պնդում է, որ այս բառը չի կարող վերագրվել Բաշկիրի լեզվին, որը թաթար է: Նույն կարծիքներն անցկացրել են Բաշկիրի գիտնականներ Նագիմ Իշբուլատովը, Թալաս Գարիպովը: Զվարճալի է, քանի որ Մենզելինսկին խոսում է բոլոր թաթարի բարբառներից, որոնք գոյություն ունեն գրական թաթարերենի ամենամոտը, ինչպես ասացի: Ինչ են այժմ գիտնականները դիմում, երբ նրան անվանում են Բաշկիրի հյուսիս-արեւմուտքի բարբառ: Որ menzelin բարբառը ունի «S» ձայնը (ձայնը արտասանվում է, լեզուներով թափվում է ատամների միջեւ): Ես դիտեցի 50-70-ականների արշավախմբերի օրինակները: Կազանի օրոք մեր դիալեկտոլոգների կողմից հավաքագրված եւ այնտեղ ներկա էին «S» ձայնը: Օրինակ, դիալեկտոլոգ Ֆարիտ Յուսուպովը կարծիք է հայտնում, որ, ամենայն հավանականությամբ, հին թաթար գրական լեզվի գրական նորմն էր, Կազանի խանության ժամանակ: Եվ քանի որ մենք գիտենք, որ ժողովուրդը պարզապես տեղափոխվել է այլ տարածքներ, ապա նրա նորմերը անցան նրանց եւ պահպանեցին: Նրանք նաեւ խոսում են diftongs- ի մասին, մենք խոսում ենք «-Y-one» - ի մասին, տաջրային - բարմամում (յուրաքանչյուրը Tat- ով: Եվ այս Difftong- ը առկա է այլ բարբառային բարբառով: Ավելին, երբ մենք լսում ենք ժողովրդական երգեր, մենք լսում ենք այս ձայնը, նա յուրահատուկ էր հին թյուրքական լեզվին: Գերազանց գրական աղբյուրներում մենք տեսնում ենք DifTong- ի օգտագործման այս տարբերակը: Այս բարբառները բնական են, եւ դրանք թույլ են տալիս բազմաբնույթներ: Օրինակ, Baryrga - "-yrga, -yrga, -erge" - Այս ձեւը գոյություն ունի միայն գրական լեզվով:
- Ի վերջո, լեզուն ինքնին զարգանում է, մարդկանց մեջ ...
- Այո, ուստի ես նշեցի, որ բարբառը բնական ձեւ է: Չնայած գրական լեզուն `մենք նրանց թույլ չենք տալիս, հակառակ դեպքում մենք չենք հասկանանք միմյանց: Միայնակ գրական թաթարերեն լեզուն ձեւավորվել է 1919 թվականի վերջին 20 տարվա սկզբին: Դա ոչ միայն թաթարերեն լեզվով էր, այլեւ բոլորն էլ հասկանում էին միմյանց, եւ անհամապատասխանություններ չկային: Բայց սա չի նշանակում, որ բարբառները վատն են, եւ դուք պետք է պայքարեք նրանց հետ, եւ բոլորը պետք է խոսեն միայն գրական թաթարերենի վրա: Դիալուտը մայրենի լեզուն է, ում ուսուցանում էին հայրիկը եւ մայրիկը:
- Եվ եթե մենք չենք պահպանում գրական թաթարական լեզուն, համապատասխանաբար, համապատասխանաբար, մենք չենք կարողանա պահպանել եւ բարբառներ: Ինչպես մեր երեխաներին այսօր ասել եւ գրական լեզվին եւ բարբառներով:
- Պարզապես պետք է ասեք, խոսեք ձեր սեփական լեզվով: Անհրաժեշտ է սկսել ընտանիքից եւ ցուցանիշը չէ, թե երեխաները խոսում են Թաթարում, թոռները ցուցիչ են: Իհարկե, անհրաժեշտ է պահպանել իր ինքնությունը, ինքնագիտակցությունը: Որպեսզի լեզուն զարգանա, ձեզ հարկավոր է դասավանդել թաթարում, գիտական աշխատանքներ, օրենքներ, լրատվամիջոցներ, արվեստ, գրականություն:
Կարդացեք նաեւ. Ռադիկ Սալիկհով. «1919-ին թաթար-Բաշկիր Հանրապետություն ստեղծելու գաղափարը առաջացավ ...» - տեսանյութ
Հինդու Թագիրով. «Թաթարները պետք է իրենց դերը խաղան, որպեսզի զարգանան որպես ժողովրդավարական, դաշնային պետություն» - տեսանյութ
Իսկանդեր Գիլազով. «Ինչ-որ մեկը գերազանցում է էթնիկ խմբերի տարանջատման գործընթացը` դադարեցնել թաթարների միասնության գործընթացը »- տեսանյութ
Ռուսլան Այիսին. «Մարդիկ, ովքեր հերքում են, որ թաթարներն են, նրանք հավանաբար շատ ցածր են գետնին» - Տեսանյութ
Էլմիրա Կալիիմուլինա. «Եթե մենք« թուլանում ենք », թաթարի երաժշտություն չի լինի» - Տեսանյութ
Իսկանդեր Իզմաիլով. «Արդեն XIX դարում թաթարները դարձել են մի ազգ զգալի տարածքում» - տեսանյութ
Լիլիա Գաբդաֆիկովա. «Թաթարներ եւ Բաշկիր - ընդհանուր պատմություն, մշակույթ, նրանք ապրում էին մեկ տարածքում եւ չեն կարող դեմ լինել» - Տեսանյութ
Ռամիլ Թրանխթուլին. «Ինձ անհանգստացնում է Բաշկիրիայի տարածքում բնակվող թաթարների հնարավոր բաշկիրացումը» - Տեսանյութ
Իլնուր Միրգալեւ. «Մինչ այժմ կան դասագրքեր, որտեղ ոսկե Հորդը համարվում է միայն բացասական բանալին» - տեսանյութ
Գյուլնարա Գաբդրախմանովա. «Թաթարը պահպանելու հիմնական խնդիրներից մեկը լեզուն պահպանելն է» - Տեսանյութ
Rail Fahrutdinov. «Աստրախան թաթարները ցանկանում են բարոյական աջակցություն, անհրաժեշտություն» - տեսանյութ
Իլդար Յագաֆարով. «Թաթար կինոթատրոնը փչացնում է ինձ եւ կյանքը եւ ցանկություն է տալիս ապրել» - Տեսանյութ
Մարատ Հիբատինով. «Եթե դուք կտրեք թաթարի բնակչության պլաստիկը Թաթարստանից դուրս, ապա մենք չէինք ունենա al ալիլ, Գաբդուլլա Տուկայ» - տեսանյութ
Իլնուր Եհամով. «Մենք պետք է ասենք, որ թաթարները նույնպես կտրուկ ազգ են ստանում» - Տեսանյութ
Մանսուր Գիլազով. «Ռուսական թաթարները» թաթարների երեխաներն են, ովքեր ոչինչ չգիտեն թաթարի մարդկանց մասին »- Տեսանյութ
Օդանավակայան Ֆիեզրախմանով. «Բոլոր ընթացիկ գլոբալ ձեւաչափերը պետք է լինեն թաթարերեն լեզվով» - տեսանյութ
Ալբերտ Բուրխանով. «Բաշկիրներն ապրում են թաթարների մեջ, 450 տարի, բայց նրանք երբեք թաթարներ չեն դարձել» - Տեսանյութ
Ալֆիա Գալամովա. «Ստալինի կարգով ամեն ինչ արեց այնպես, որ Թաթարստանը չկարողանա դառնալ դաշնային հանրապետություն» - տեսանյութ
Ռիմզիլ Վալեեւ. «Թաթարներն ու բաշկիրները տարբեր ազգեր են էթնոցալշակութիւնների վրա, այլ այն լեզվով, որոնք մենք համախմբված ենք» - Տեսանյութ
Էլմիր Նիզամով. «Ես զգում եմ այն առաքելությունը, որ ես պետք է հարստացնեմ ազգային երաժշտությունը» - Տեսանյութ
Նյաժգամով Նյազլամ. «Աքթանաշի բնակիչներին ասեք, որ նա Հյուսիս-Արեւմուտք Բաշկիր է: Լավագույն դեպքում նա կուղարկի ձեզ »- Տեսանյութ
Լիրիա Կուսաիմանովա. «Աստրախանի շրջանում թաթարի ավանդույթները փոխանցվում են սիրով» - Տեսանյութ
Դամիր Իշակով. «Բոլոր թաթարներն այժմ պետք է կենտրոնանան իրենց ինքնության վրա» - Տեսանյութ
Ալբինա Նասիրովա. «Չուկովսկու արմատները ասում են, որ երեխաները 4-րդ կուրսով հանճարեղությամբ» - Տեսանյութ
Գալինա Իդարովա. «Կազանի ժամանակակից ճարտարապետության մեջ մենք կարող ենք օգտագործել թաթար եւ մահմեդական մոտիվներ» - տեսանյութ
Marina Imaşeva. «Պատմական մեծ առեղծվածներ - Leed Tatars Աստրախանի նվաճումից հետո Իվան Գրոզնի» - տեսանյութ
Ռուսլան Այիսին. «Լեզուն պատկանում է ժողովրդին, որպես մաքուր հայտնություն» - տեսանյութ
Հայրուս Կագիրով. «Կարծում եմ, թաթարի փոփի բոլոր երգիչները պետք է գնան կենդանի ներկայացում» - Տեսանյութ
Nyazy Gafiyatullin. «Անհրաժեշտ է, որ հարազատ թաթարերենի վերապատրաստումը մնում է հետաքրքիր»: Տեսանյութ