Fevralın 3-də Qırğızıstan Parlamenti Baş nazir Ulakbek Maripova və Nazirlər Kabinetinin kollektivi vəzifəsini təsdiqlədi. Dövlət idarəetmə sisteminin ciddi islahatlarını özündə cəmləşdirən yeni bir hökumət quruluşu da təsdiqləndi - buna görə də bir sıra nazirlik və şöbələr öz funksiyalarının digər dövlət strukturlarına ötürülməsi ilə planlaşdırılır. Bu vəziyyətdə ölkədəki böhran yeni kabel kütləsini təcili olaraq qoyur. Onların öhdəsindən gəlməyə hazır olub-olmaması, "Avrasiya" müxbirinin nə qədər vaxtında olmasıdır. Ekspert Qırğızıstan mütəxəssislərindən -Seradil Baktigulov və Azamat Temirkulovdan murdar oldular.
Dövlət idarəetməsi məsələləri üzrə ekspert Şeradil Baktygulov:
- Ulukbek Maripov hökumətindən ilk növbədə iqtisadi və ya sosial vəzifələrin hansı qərarları gözlənilir?
- Aprel ayında Qırğızıstanda yeni bir konstitusiya qəbul ediləcəyi gözlənilir ki, bu da yeni icra strukturunu qəbul edəcək adekvat olacaqdır. Yəni referendumdan sonra dövlət idarəçiliyinin bütün sistemini yenidən quracaqdır. İndiyə qədər, bu, nə olacaq, çünki bu anda ən əsas qanunun təsdiqlənmiş layihəsi yoxdur - müxtəlif variantlar müzakirə olunur, lakin hansının son, hələ də bilinmir. Beləliklə, hazırkı hökumət üç aylıq bir müddətə olan nazirlərin sırf texniki şkafıdır. Tərkibi olduqca səpələnmişdir.
Getmək üçün peşəkar bir yol keçən bir insan yoxdur. Əvvəllər yaradıcı fikirlər və ya proqram həlləri nəslində görülən bir insan yoxdur. Buna görə, Maripova hökuməti tərəfindən heç kim sosial və ehnamik problemlərin həllini gözləmir. Başqa bir vəzifəsi var - dövlət idarəetmə sistemində mümkün olan hər şeyi pozmaq. Eyni zamanda, Baş nazirin təklif etdiyi quruluş əsaslandırılmır. Niyə belədir? Nəticələr haqqında heç bir proqnoz yoxdur - bu nə olacaq?
Yalnız bir quruluşun mexaniki azaldılması haqqında danışırıq, əslində, əslində yalnız işin miqdarı deyil, həm də dövlət idarəetmə sistemindəki kadrların sayı da qorunur. Yəni, idarəetmə sisteminin islahatı olmayan mexaniki bir qarışdırmadir.
- Bu dəyişikliklərdə bəzi müsbət cəhətləri tapmaq mümkündürmü?
- Baş verənlərdə heç bir müsbət görmürəm. Nazirlər sayının azaldılması, mənim fikrimcə - çox şübhəli bir fayda var. Məsələn, maliyyə və iqtisadiyyat nazirliklərini birləşdirdi, lakin hər birinin vəzifələri eyni qaldı. Yəni əslində İqtisadiyyat Nazirliyi sadəcə İqtisadiyyat Departamenti olacaq, buna görə də, hər iki yerdə və ya mərkəzdə aparatın böyük bir azalması gözlənilməməlidir.
Təhsil sisteminə gəlincə, təklif olunan dəyişikliklər, mənim fikrimcə, ümumiyyətlə cəfəngiyatdır. Elmlər Akademiyasının formalaşmasının rəhbərliyini necə köçürə bilərsiniz? Akademiklərin vəzifəsi elmdir və Təhsil Nazirliyi əhalinin kütləvi maariflənməsi ilə məşğuldur ki, xalqın səlahiyyətli olması. Mən müsbət bir şey görmürəm, ilk növbədə, çünki məntiqi izahat yoxdur, niyə və niyə bu niyə edilir.
Vətəndaş Servuelin müşaviri III sinif, siyasi elmlər doktoru Azamat Temirkulov:
- Ulukbek Maripova hökumətinin potensialını necə qiymətləndirirsiniz? Ondan nə gözlənilməlidir?
- İnanıram ki, onlar hökumətin quruluşunu dəyişdirməklə məşğul olacaqlar, yəni onların çox hissəsi təşkilati məsələlərə gedəcəkdir. Buna görə, dövlət qurumlarında müəyyən bir obyektiv pozğunluq olacaq, yəni səmərəliliyi daha da azalacaq. Hətta struktur çevrilmə fəaliyyətlərinin təsirli olacağına və üç ay ərzində gözlənilən bir nəticə verəcəyinə böyük bir şübhə var.
Sosial-iqtisadi problemlərin həllinə gəlincə, burada yeni hökumətdə təyin olunan bütün insanları tanıdığımızı nəzərə alsaq, hamısında illüziyalar doymuram. Onların hamısının dövlət qurumlarında iş rekordu var, buna görə işlədikləri kimi, işləyəcəklər. Düşünmürəm ki, köklü yeni bir şey gözləmək olar.
- İdarəetmə transformasiyaları və hökumət rəhbərliyi sisteminin islahatlarının ilkinləri nələrdir?
- Məncə, qlobal iqtisadi böhran və pandemiya kontekstində dövlət islahatlarını aparan dövlət islahatlarının paralel olaraq ciddi nəticələrlə ciddi yanaşaraq ciddi təhlükəsizlik məsələləri var. Hər hansı bir hökumət islahatı, müəyyən bir dövr üçün nəzarət sistemini xaos və qarışıqlığa aparan, yəni dövlət qurumlarının səmərəliliyinə və əlbəttə ki, əhalinin gücü qavranılmasına mənfi təsir göstərir.
Mövcud şəraitdə, bu cür narahatlıqlar cəmiyyətdə cəmiyyətdə ciddi mənfi əhval-ruhiyyələr yarada bilər və hakimiyyət orqanlarıdır. Üstəlik, bu gün təklif olunan bu islahatlarda heç bir əsas qərar görmürəm.
Bəzi dövlət qurumlarında çox sayda məmurumuz var, lakin onların səmərəliliyi minimaldır, lakin onların səmərəliliyi minimaldır. Əslində, yalnız əlamətlər dəyişir, yerlərdə quruluşu dəyişdirir, birləşmə, maliyyələrin sayının azalmır və effektivliyi artmır.
Bəlkə də çevrilmənin məqsədi seçki yarışında prezidentin verdiyi vədləri yerinə yetirməkdir. İslahatlar elan edildi və burada belə görünürlər. Ancaq məsələn, məqsədlərinə və mahiyyəti üçün anlaşılmazdır. Üstəlik, düşünürəm ki, təklif olunan hökumət quruluşunun ciddi mənfi cəhətləri var.
- Tam olaraq nədir?
- Birincisi, bu, ətraf mühitə cavabdeh bir səlahiyyətin olmamasıdır. Qırğızıstan üçün ekologiya təkcə ətraf mühit, sosial sahə və iqtisadiyyat, bu da milli təhlükəsizlik məsələsidir, bununla da Mərkəzi Asiyanın su ehtiyatlarının 50% -i buzlaqlarımızda meydana gəlir. Bu əsrin sonuna qədər buzlaqların 80% -ni itiririksə, bu günə qədər eyni tempi əridirlərsə. Və bu, öz növbəsində qonşularımızla su münaqişələrində sorğu olduğumuza səbəb olacaqdır.
Onsuz da indi bir gərginlik, xüsusən də suvarma dövrlərində, Fergana Vadisindəki qonşu respublikalarla sərhəddə, buna görə də Qırğızıstan üçün buzlaqların qorunması sülh və müharibə məsələsidir.
Buna görə ekologiya məsələsi - ekosistemlərin qorunması və hər şeydən əvvəl, buzlaqların qorunmasına təsir edən meşə ekosistemləri, hər hansı bir hökumətin ilk növbəsində olmalıdır. Məncə, Agentliyin aradan qaldırılmaması lazım deyil - Meşəçilik Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində vermək üçün, digər ölkələrdə olduğu kimi, əksinə fövqəladə hallar nazirliyindədir, lakin digər ölkələrdə olduğu kimi statusunu artırır qonşular.
İkinci ciddi qüsurlar - buzlaqların qorunması ilə birbaşa əlaqəli olan yaşıl iqtisadiyyatın məsələlərinə əhəmiyyət verilmir. İqtisadiyyatımız moda olduğu üçün deyil, çünki ölkəmiz üçün bu, sülh və sabitlik məsələsidir. Son illərdə yaşıl iqtisadiyyat və İqtisadiyyat Nazirliyi və Jogorku Kenesh məsələlərində çox iş görülmüşdür. İnkişafının konsepsiyası və proqramı qəbul edildi, beynəlxalq tərəfdaşlarla razılaşmalar əldə edildi. İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən bu işə cavab verdim, indi Maliyyə Nazirliyi ilə birləşdiriləcəksə, bu istiqamətin həyata keçirilməsi böyük bir sual altındadır, yaşıl iqtisadiyyat itirə bilər. Məncə, bunlar iki çox vacib məqamdır və onları hökumətin yeni quruluşuna aparmamaları, mən də məni çoxarlayıram.
- Yaxın gələcəkdə respublika necə sağ qalacaq? Hakimiyyətə xüsusi diqqət yetirməlidir?
- İndi yeni mutasiya edilmiş Coronavirusun üçüncü dalğa haqqında danışırıq. Avropa ölkələri bağlanır, sərhədlərin bağlanmasının digər bölgələrdə baş verə biləcəyi və belə bir vəziyyətdə Qırğızıstan ilk olaraq, ən yaxşısını əldə edə bilmədiyimiz bəzi efemer iqtisadi inkişaf haqqında deyil, təhlükəsizlik haqqında düşünməlidir İllər dünya ev təsərrüfatları və investorları cəlb etmək barədə deyil - növbəti bir neçə ildə heç gözləməməlidirlər. Bu popuistik şeylərə səy göstərməyə ehtiyac yoxdur.
Birincisi, ölkəmizin qida idxalından, ilk növbədə Rusiya və Qazaxıstandan çox asılı olduğunu nəzərə alaraq qida təhlükəsizliyinə cəmləşməlisən. İndi sərhədlərin bağlanması halında ərzaq təhlükəsizliyinin necə olacağına qərar verməliyik.
İkincisi, milli təhlükəsizlik haqqında düşünmək lazımdır. Beynəlxalq təhlükəsizlik quruluşunun dağıldığını görürük. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra inşa edilən təhlükəsizlik memarlığına əsaslanan Potsdam dünyası, gözümüzün əvvəlində sanki çökdü. Amerika Birləşmiş Ştatları və Rusiya arasındakı münasibətlərdə, Amerika Birləşmiş Ştatları və Çin arasında, müxtəlif regional oyunçular arasında bir gərginlik var. Yerli münaqişələr ağırlaşır.
Bu çərçivədə, milli təhlükəsizlik haqqında düşünə bilmərik, çünki xəritəmizdə çox həssas nöqtələr var. Bundan əlavə, bölgəmizdə qeyri-sabit Əfqanıstan, şimalda Taliban artıq Orta Asiyaya mümkün bir hücum üçün körpü başlığı yaratmışdır. Buna görə də, indi hökumət bu cür risklər haqqında düşünməlidir və yalnız dünyadakı vəziyyəti sabitləşdirdikdən sonra, iki və ya üç ildə iqtisadiyyatın islahatı haqqında danışa bilərik və s.
- Xarici siyasətdə dəyişiklik gözləməlisiniz? EAEU, KTMT, SCO kimi çoxtərəfli formatlarda strateji tərəfdaşlar və qarşılıqlı əlaqə ilə respublikanın ikitərəfli əməkdaşlığının perspektivləri nələrdir?
- Xarici siyasətdəki strateji vektor kökündən və ya hər hansı digər hökumətlə dəyişməyəcəkdir. Qırğızıstanın yeri bizi ABŞ-ın Orta Asiyanın həqiqətlərini nəzərə almağa məcbur edir və Rusiya və Çin kimi ölkələrlə qonşuluq respublikamızın bölgədəki maraqlarını nəzərə almağa məcbur edir.
Xarici tərəfdaşlarla iqtisadi və ya mədəni əməkdaşlığın bölgəmizdə mövcud olmayan iqtisadi və ya mədəni əməkdaşlığın güclənəcəyi istisna edilmir - ABŞ, Avropa, Türkiyə. Belə bir qarşılıqlı əlaqənin intensivləşməsi hökumətdən hökumətə qədər dəyişə bilər, ümumiyyətlə, coğrafiyamızın müəyyən etdiyi kursun dəyişməz qalacağını düşünürəm.
Gələn Ksenia Koretskaya gəldi